navarra.es
Castellano | Euskara | Français | English
Ezagutzera eman
185/2004 Foru Agindua, uztailaren 30ekoa, Hezkuntza kontseilariak emana. Honen bidez, Hezkuntza kontseilariak ekainaren 15ean emandako 152/2004 Foru Aginduari hko hauek erantsi zaizkio: Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako Literatur Sorkuntza, ...
185/2004 FORU AGINDUA, uztailaren 30ekoa, Hezkuntza kontseilariak emana. Honen bidez, Hezkuntza kontseilariak ekainaren 15ean emandako 152/2004 Foru Aginduari hko hauek erantsi zaizkio: Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako Literatur Sorkuntza, Oinarrizko Hizkuntza Trebetasunak eta Literatura Unibertsala izeneko aukerako irakasgaiek Euskarari buruzko Legeko D hizkuntza ereduari egokituta izanen dituzten curriculumak
(2004ko 106. NAOn argitaratutako testua, irailaren 3an)
Atarikoa
Hezkuntzaren Plangintzako Zerbitzuko zuzendariak adostasun txostena aurkeztu du, Literatur Sorkuntza, Oinarrizko Hizkuntza Trebetasunak eta Literatura Unibertsala izeneko irakasgaien curriculumak euskararen berezitasunei egokituta onesteko.
Horiek horrela, eta Nafarroako Foru Komunitateko Gobernua eta Administrazioa arautzen dituen apirilaren 11ko 23/1983 Foru Legeko 36. artikuluko 2.b) eta c) idatz-zatietan xedatutakoaren arabera eman dizkidaten ahalmenak erabiliz, agindu dut:
Lehena
Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako Literatur Sorkuntza, Oinarrizko Hizkuntza Trebetasunak eta Literatura Unibertsala izeneko aukerako irakasgaiek euskararen berezitasunei egokituta izanen dituzten curriculumak onestea. 1., 2. eta 3. eranskinetan ageri dira.
Bigarrena
Foru agindu hau eta ondoko eranskinak Nafarroako Aldizkari Ofizialean argitara daitezela agintzea.
Hirugarrena
Foru agindu honek Nafarroako Aldizkari Ofizialean argitaratu eta biharamunean hartuko du indarra.
Laugarrena
Eskola eta Lanbide Irakaskuntzaren zuzendari nagusiari ahalmena ematen zaio foru agindu honetan ezarritakoa aplikatu eta garatzeko beharrezkoak diren xedapenak eman ditzan.
Bosgarrena
Foru agindu hau igortzea Hezkuntzaren Plangintzako Zerbitzura, Zerbitzuak Ikuskatzeko eta Ikuskapen Teknikorako Zerbitzura, Euskara Zerbitzura, Hezkuntzaren Berriztapenerako Atalera eta Ikasketak Antolatzeko Atalera, behar diren ondorioak izan ditzan.
1. ERANSKINA. Literatur sorkuntza. D ereduko lehen kurtsoa
Sarrera
Aukerako irakasgai honen planteamenduan prestakuntza ona duten ikasleak hartzen dira kontuan, DBHko Lehen Zikloari ekin baino lehen, aurreko etapan alegia, hizkuntz ezagutza finkatu eta oinarrizko komunikazio beharrak ase dituztenak. Aurrerantzean, bada, haien komunikazio gaitasuna garatzeko prozesua zabalagoa izanen da, literaturaren, kazetaritzako iritzi testuen, publizitatearen eta saiakeraren ekarpenak jasoko baititu.
Aukerako irakasgaiaren helburua da lantegi moduan landuko diren testu aberats eta askotarikoen sorkuntza gidatu edo librean sakontzea. Horretan sartzen dira hala testu idatziak nola ahozko azalpena, komunikazio asmo ezberdinekin landuta.
Literatur testuak irakurriz eta ulertuz literatur gaitasuna garatzen da eta, ondorioz, ikasleen heziketa intelektuala hobetzen da eta aberastasun pertsonala handitzen: gazte-gaztetatik irakurle autonomoak izanen dira, literaturak gaurko gizartean duen balioa aintzatetsi eta hartaz gozatzeko gauza izanen dira. Irakurketa, literatur sorkuntza eta informazioa konbinatzea proposatzen da curriculum honetan. Horrela literatur heziketaren garapenean ikasleek jokoan jarriko dituzte hizkuntz trebetasun guztiak: mintzamena, entzumena, irakurmena, idazmena.
Komunikabideek, eta zehazkiago prentsak, hainbesteko garrantzia dutelarik gaurko gizartean, eskolak ezin dio uko egin ikasleen gaitasun kritikoa garatzeari, komunikabideen eragin ahaltsuari autonomiaz aurre egiteko gai izan behar dutelako. Hain zuzen ere iritzi testuen arloan, zenbat eta urrunago iritsi gogoeta, analisia, artikuluen eta zutabeen produkzioa, hainbat eraginkorragoa izanen da egindako lana. Kritika espezializatuaren alorrean kazetaritzaren alderdietako bat landuko da, interesgarria izan daitekeena zenbait kultur zaletasunen garapena sustatzeko.
Nerabeen artean publizitatea hain sakon errotuta dagoenez, eskolak badu beste egiteko nagusi bat eremu horretan, ikasleak prestatu behar baititu publizitateari behar adinako zentzu kritikoz aurre egiteko. Hizkuntzaren ikuspegitik modu objektiboan begiratu ahal zaie publizitateak erabiltzen dituen baliabideetako askori, eta aldi berean literatur hizkuntzarekin dituzten loturak ikus daitezke.
DBHaren hasieran ikasleak sorkuntza lan txikiak egiteko gai badira beraiek informazioa bilatuz, horrek esan nahi du hasi direla pixkanaka beren kabuz ikasten eta beren ikasketen plangintzaz, antolamenduaz eta azken emaitzaz arduratzen. Hizkuntza, izan ere, jakintza da, eta ikasleen jakintza ez da besterik beren hitzez adierazten ahal dutena baizik.
Curriculum honetan agertzen diren eduki asmo handikoek idazketa dute tresnarik erabilgarriena garapen kognitibo eta linguistikoa sustatzeko, ikasleei hizkuntza garatzen laguntzen baitie beren burua hobeto ulertzeko eta iritzi kritikoak azaltzeko. Ekinaren ekinez ikasten da idazten, ereduetatik abiatuta, imitazioaren bidez, prozesu konplexu batean (planifikazioa, testua idaztea eta berrikustea). Prozesu horretan paperera eraman behar dira errealitateari buruzko ezagupenak, testuari eta testuinguruari dagozkionak eta hizkuntzari berari dagozkionak. Ezagupen horiek aski dira idazketa eraginkorra izan dadin komunikazio egoera guztietan.
Generoak eta testu motak finkatuta daude konbentzioen eta faktore soziokulturalen bitartez. Gazteak botere egitura moldatzaile horietan egokitu daitezen nahi badugu, hainbat mota eta generotako ereduak irakatsi behar dizkiegu. Idazten irakastea gure hezkuntza sistemaren xedearen osagai garrantzitsua da. Horregatik curriculum honetan testu mota eta genero guztiak jorratzen dira. Narrazioa ipuin literarioaren bidez jorratzen da; azalpena, ikerketa lanaren bidez; argudioaren ikuspegi zabala ematen da iritzi generoetan; deskripzioa han-hemen tartekatuta agertzen da ipuin literarioetan eta bertsoetan ikus dezakegu, baita lan akademikoetan ere.
Irakasleak funtsezko eginkizuna betetzen du ikaslearen hizkuntz trebetasunen eta idazmenaren garapenean. Izan ere, prozesuan zehar ikasleari bere laguntza osoa eskaintzen dio, aktiboa eta eraikitzailea. Ex catedra irakaskuntzaren funtzioa ere aintzat hartu behar da eta balantza pedagogikoaren oreka bilatu behar da bi muturren artean: ikasleen gehiegizko ekintza mutur batean eta irakaslea baliabide emaile hutsa izatea bestean.
Horregatik guztiagatik, curriculum hau garatu ahal izateko ikasle motibatuak behar dira, ikasteko irrika eta lanerako gaitasun frogatua dutenak eta inolako zalantzarik gabe hizkuntza, literatura eta kulturarekiko interesa dutenak.
Helburuak
1. Literatur testuak, kazetaritzako iritzi testuak, publizitatekoak eta saiakerak ulertzeko gaitasunaren garapenean sakontzea.
2. Testuen sorkuntza komunikaziorako eta pentsamenduaren heldutasunerako bide ezin egokiagoa eta atsegina dela ohartzea eta ekintza hori baloratzea.
3. Behar adinako koherentziaz eta zuzentasunez aritzea literatur testuak, kazetaritzako iritzi testuak, publizitatekoak eta saiakerak sortzean, helburuen eta komunikazio egoeraren arabera.
4. Plangintzarako, testualizaziorako eta testua berrikusteko ahalmena hobetzea mezu zehatz baten zerbitzuan.
5. Genero eta testu mota ezberdinen produkzioan esku hartzen duten hizkuntz ezagupen testualak, kontestualak eta gramatikalak finkatzea.
6. Literatur estilo ezberdinak ezagutu eta baloratzea, eta norberak sortutako testuetan estiloak imitatzeko nolabaiteko gaitasunak garatzea.
7. Prentsan informazioa eta iritzia bereiztea eta kazetaritzako iritzi testuak egiteko gai izatea.
8. Publizitate mezuen osaera eta eragina zentzu kritikoarekin aztertzea.
9. Lan akademikoak egiteko prozesuak ezagutzea, batez ere datuak, informazioak eta ezagutzak elkarrekin erlazionatzen dituztenak.
10. Nork bere buruarengan konfiantza gehiago izatea sorkuntza pertsonalen emaitza egoki eta erabilgarriak ikustean.
Edukiak
I.-Literatur sorkuntza: bertsoa, poesia eta kontaketa
1. Literatur estiloak. Ezaugarriak eta azterketa.
2. Metrika. Bertsoa: bat-batekoa eta idatzia. Forma metriko nagusiak.
3. Erretorika. Figura literario batzuk: metafora eta konparazioa.
4. Bertso eta erromantze aukeratuen gaineko iruzkina egitea estilo literario eta garai ezberdinei erreparatuta.
5. Bertsoak planifikatu eta sortzea hainbat irizpide kontuan harturik, hala nola ironia, imitazioa, norberaren pentsamenduaren adierazpena, askotariko eraldaketak eta abar.
6. Ipuin literarioaren osagaiak: narratzailea, egitura, pertsonaiak, espazioa eta denbora. Narrazio idatzia eta ahozko narrazioa (kontaketa).
7. Ipuin literarioak aukeratzea haien amaiera, deskripzioak eta beste genero batzuekiko erlazioa aztertzeko.
8. Ipuinak planifikatu eta sortzea, ikuspegiari, irakurleei, egiturari eta estetikari buruzko kontsignak kontuan hartuz.
II.-Kazetaritzako eta publizitateko testuen sorkuntza.
1. Kazetaritza generoak. Ezaugarriak eta azterketa.
2. Zinema eta literatur kritikaren alorreko testuak planifikatu eta egitea.
3. Iritzi generoak eta argudiozko testuen egitura. Artikulu eta zutabeen azterketa.
4. Iritzi testuak planifikatu eta egitea.
5. Prentsako publizitate iragarkia. Mekanismo linguistikoen eta bestelakoen azterketa: testua eta irudia.
6. Publizitate iragarkiak planifikatu eta sortzea bai komunikazio prozesua eta bai merkatutekniako teknikak kontuan hartuz.
III.-Testu akademikoak sortzea. Eduki akademikoak idatziz prestatu eta ahoz azaltzea.
1. Testu akademikoa. Haren ezaugarriak ulertzeko oinarriak.
2. Gaia aukeratzea, hainbat iturritatik informazioak biltzea, horiek aukeratu, aztertu eta egiaztatzea, eta testuan azaltzea.
3. Ikerketa lana planifikatu eta egitea, iturrien hautaketa eta norberak sortutako testu batean sartu beharra kontuan hartuz. Lan akademiko bat ahoz azaltzea.
Ebaluazio irizpideak
1. Literatur testu baten estiloa zein den esatea, irizpide linguistikoak, tematikoak eta erretorikoak erabiliz.
2. Bertso baten ezaugarri metriko eta erretorikoak, erritmoa, baliabideak eta asmoak zehaztea.
3. Bertso idatziak osatzea, kontuan hartuz, besteak beste, estiloa, sentimenduaren adierazpen hutsa eta zenbait baliabideren erabilera, aurrez zehaztutako gai eta formen arabera.
4. Ipuin literarioaren osagaiak bereiztea, hots, narratzailea, ikuspegia, egitura, pertsonaien karakterizazioa eta espazioaren zein denboraren tratamendu ezberdinak.
5. Ipuin literarioaren ezaugarriak zehaztea haren osagaien ulerpena dela medio, sailkapenen eta ipuinak beste genero batzuekin duen erlazioaren arabera.
6. Ipuin literario bat eraldatzea osaketa-alderdiekin zerikusia duten kontsignak kontuan hartuz, hala nola amaiera, ikuspegiak, egoera aldaketak eta abar. Ipuna kontatzea.
7. Zenbait egunkaritan kazetaritzako generoen ereduak bilatzea, informazioaren eta iritziaren konbinazio ezberdinei erreparatuta.
8. Zinema eta literatur kritika espezializatuak idaztea, testuingurua kontuan izanik, egiturak markatzen dituen gidalerroei jarraituz, horretarako behar den informazioa bildu eta gero.
9. Artikulu baten eta zutabe baten egitura zehaztea ideien arteko loturak agertzen dituen eskemaren bitartez.
10. Iritzi artikulu bat egitea ikastetxeko aldizkarirako, ideiak egoki egituratzeko arreta jarriz, argudiozko testuen egituraren ereduari jarraikiz.
11. Prentsan agertutako publizitate iragarkien gaineko iruzkinak egitea, kode ezberdinen artean dagoen erlazioa eta erabilitako hizkuntz kodearen ezaugarriak kontuan izanik.
12. Baliabide linguistikoak, ikonikoak eta merkadotekniakoak erabiltzea ikastetxeko bizitzarekin zerikusia duen publizitate iragarki bat egiteko.
13. Lan akademiko batean erabilitako jakintza iturriak atzematea, aldez aurretik iturri horiek arakatu baitira, informazioa bilatzeko lanean zehar.
14. Gai interesgarri bati buruzko lan bat idaztea, aurkibideari jarraituz; haren garrantzia justifikatzea, ondorio berritzaile eta erabilgarriak ateratzea eta argi azaltzea zein iturri bibliografiko erabili diren. Lan hori ahoz azaltzea.
2. ERANSKINA. Oinarrizko hizkuntza trebetasunak. D ereduko bigarren kurtsoa
Sarrera
Aukerako irakasgai honek, izenak adierazten duen bezala, kontuan hartzen ditu bereziki DBHko 2. kurtsoko ikasleen artean hizkuntzaren ezagutza eta erabilera finkatu beharra dutenak. Horrela, bada, azalpeneko eskola testuak, zailtasun txikiko narrazio testuak, kazetaritzako testuak, pertsonen arteko eta erakundeekiko harremanetako testuak ulertu eta sortzeko gaitasunak indartu nahi ditu funtsean, hots, testu praktikoei dagozkienak. Hala ere, ez du albora uzten literatur testuen ulermena, gaurko gizarteari literaturak eskaintzen dizkion balioak ezin baztertuzkoak direlako. Horri guztiari alderdi formalagoak gehitu behar zaizkio, idazkeraren gaineko konbentzioei lotutakoak: ortografia eta puntuazioa, gizartean kultura mailaren adierazgarritzat jotzen direnak.
Curriculum honen zati handi baten helburua azalpen testuen ulermena lortzea da, ideia nagusi hau oinarri dela: ikasleak irakurtzen dutena ulertzeko estrategiez hornitzea hizkuntzaren bitartez ikasteko ahalmena garatzeko gaitasunez hornitzea da, eta hori beren kabuz egiten duten neurrian, beste irakasgaietako ezagupenen ikasbide gisa erabili ohi dituzten testuak ikasteko moduan egon daitezen lortuko da.
Ulermena eta adierazmena elkarri estu loturik daude. Hala, bada, lortzen baldin bada ikasleek testu batetik ideia nagusiak ateratzea, egiturari antzematea, laburpena egitea, antolamendua irudikatzen duen eskema egitea, edukiari buruz galderak egin eta erantzunak asmatzea, orduan testuen sorkuntza izanen da prozesu honen aplikazioaren hurrengo urratsa. Hasieran ikasleek irakaslearen laguntza beharko dute horretarako eta gero laguntzarik gabe egiteko gai izanen dira.
Jakina denez, testu generoak eta testu motak konbentzionalak dira, alegia, gizarte egituretan bide soziokulturaletik sartzeko bitartekoak dira. Horregatik, azalpeneko eskola testuen ulermena eta adierazmena behin finkatuta daudenean, narrazio testuari ekin beharko zaio haren agerpen guztiak kontuan hartuz, izan ere, haren erabilera ez baita xede literariora mugatzen; aitzitik, hura ikusi ohi dugu kazetaritzako testuetan, bai eta, gero eta sarriago, publizitatearen baliabideen artean ere. Oinarrizko hizkuntza trebetasuna da, hortaz, gizartean hainbesteko eragina duten esparruetan maiz aurkitzen diren testu mota hauek ulertzea. Arrazoi beragatik oinarrizkotzat jo behar da pertsona eta erakundeekiko harremanetan erabiltzen diren testuekin ere ongi moldatzea. Gutunak aukera onak ematen ditu hizkuntz gaitasunak garatzeko, eta askotariko testu formulazioak onartzen ahal ditu; laburra denez, alderdi ortografikoak, semantikoak, sintaktikoak eta testualak lantzeko balio du, eskaintzen dituen komunikazio egoerak ugariak eta askotarikoak direlako. Erakundeekiko harremanetako gainerako testuek helburu praktikoa dutenez gero, haien egiturak, hiztegia eta ia beti erakundeekiko harremanetan soilik erabiltzen diren esapideak ezagutzeko landu beharko dira.
Eskolan ezinbestez landu beharreko hizkuntz trebetasuna da idazmena. Testu bat egiteko prozesua konplexua da eta urratsez urrats egiten da. Abiapuntu gisa beste testu batzuk irakurtzen dira, ideiak adieraziko dituzten hitzak bilatu eta ongi egituratutako antolamenduan lotzen dira. Azkenean ateratzen den produktua esperientzia pertsonalaren emaitza da eta egileak hizkuntz zein komunikazio trebetasun asko jarri ditu jokoan hura lortzeko. Ikasleei eskura jarri behar zaizkie osagai eta ezagutza horiek guztiak.
Literatura pertsonaren aberastasunaren parte bat da. Literaturaren balioez gozatzen duten irakurleak lortzea eskolaren zeregin ukaezina da. Hori horrela, curriculum honen proposamena da herri literaturaren ahozko tradiziotik abiatzea literaturari ekiteko, gauza sinpleetatik hasita errazago helduko delakoan informaziora bultzatzen duen produkzioraino.
Azkenik, irakasleak funtsezko eginkizuna betetzen du oinarrizko hizkuntz trebetasun hauen garapenean, aktibo agertu behar baitu prozesu osoan, bere eskolak emanez ikaslearen eginkizunarekin konbinaturik, ikaslea baita bere ikasketaren gauzatzailea.
Helburuak
1. Eskolako azalpen testuak, kurtsoko ikasgaiekin zerikusia dutenak, ulertzea.
2. Era guztietako testuak idaztea, behar adinako zuzentasun ortografikoa dutenak eta behar bezain irakurgarriak.
3. Azalpen testuak ulertzeko prozesuaren faseak jakitea.
4. Azalpen eta narrazio testuen egitura azaltzea.
5. Testu baten laburpena egitea, komunikazio inguruneari dagozkion koherentzia eta barne batasuna emanez.
6. Kazetaritzako, pertsonen arteko eta erakundeekiko komunikazioan erabiltzen diren testuak ulertzea.
7. Kurtsoko ikasgaiekin zerikusia duten azalpen testuak sortzea.
8. Ipuin tradizionalak eraldatuz bestelako zentzua duten ipuinak egitea.
9. Kazetaritzako, pertsonen arteko eta erakundeekiko komunikaziorako testuak egitea: gutunak, eskaerak, txostenak, albisteak, erreportajeak...
10. Ahoz transmititzen diren erromantzeak, elezaharrak eta herri kantak eta deskribatzen duten mundua ezagutzea.
Edukiak
I.-Idazmena: kaligrafia, ortografia, testua sortu eta berrikustea.
1. Kaligrafia. Letra irakurgarriz idaztea.
2. Ortografia. Letren arazo ortografiko nagusiak, arauen azalpena eta praktika. Puntuazioa.
3. Testua sortu eta berrikustea: koherentzia, kohesioa eta egokitasuna.
II.-Azalpen testuak, narrazio testuak eta testu praktikoak ulertzea.
1. Kurtsoko irakasgaiekin (Natur Zientziak, Gizarte Zientziak, Euskara eta Gaztelania) zerikusia duten azalpen testuak irakurri eta ulertzea.
2. Ulermenezko irakurketaren faseak: testua osorik irakurtzea, lerroaldez lerroalde irakurtzea, lerroaldeen izenburuak, testuaren eta haren osagaien antolamendua atzematea, eskema egitea eta laburpena egitea.
3. Azalpen testuak antolatzeko erak: konparazioa, problema/soluzioa, kausalitatea, deskripzioa eta segida. Adibideak.
4. Laburpena. Laburpen ona egiteko arauak: kenketa, jeneralizazioa eta integrazioa. Laburpenaren ezaugarriak.
5. Narrazio testuak, kazetaritzakoak eta publizitatekoak irakurri eta ulertzea. Haien egitura atzematea eta laburpena egitea. Narrazioan nagusi diren aditz formak, ahozkoak zein idatzizkoak.
6. Erakundeekiko eta pertsonen arteko komunikazioan erabiltzen diren testu praktikoak irakurri eta ulertzea: eskaera, aurkezpen gutuna, lagunarteko gutuna, txosten akademikoa, jarraibideen testua, errezetak eta abar.
III.-Azalpen testuak, kazetaritzakoak, narratiboak eta praktikoak sortzea.
1. Kurtsoko irakasgaiekin zerikusia duen azalpen testua egiteko faseak: gaia hautatu, informazioa bilatu, edukiak aukeratu, ideiak antolatu, eskema osatu, edukia idatzi, galderak eta erantzunak egin. Gai bat ahoz azaltzea.
2. Ipuin tradizionala. Ipuinak eraldatzea osagaietako batzuk manipulatuz: pertsonaiak, hizkuntza, egitura, aditz denborak, espazioa, ikuspegia... Ahozko kontaketa.
3. Testu praktikoak egitea: zenbait motatako gutunak eta beste testu administratibo batzuk. Nola erabili testu horietako esapide eta hitz bereziak.
4. Albisteak eta erreportajeak egitea. Egiturak, motak, faseak.
IV.-Literatura.
1. Kanta, bertso eta erromantze tradizionalak. Ahozko transmisioaren forma eta baliabide bereziak.
2. Elezaharrak.
3. Gazte literaturako narrazio testuak. Epaltza, Zubizarreta, Igerabide edo Landaren lan bat irakurtzea.
Ebaluazio irizpideak
1. Edozein motatako testua behar adinako zuzentasun grafiko eta ortografikoarekin idaztea, puntuazio arauak betez.
2. Azalpen testuak ulertzea eta testua ulertzeko faseak azaltzea.
3. Azalpen testuen antolamenduari dagokion eskema zehaztea grafiko egokia eginez.
4. Azalpen testuen laburpena egitea, kenketa, jeneralizazio eta integrazio erregelak erabiliz, testuinguruak eskatzen duen komunikazio egoera berriari egokituz.
5. Egokitasuna, koherentzia eta barne batasuna ematen duten komunikazio elementu berriak ezartzea.
6. Ahozko zein idatzizko narrazio testuen egitura zehaztea, osagaien eta haien arteko erlazioaren eskema eginez.
7. Narrazio testu bakoitzaren laburpena idaztea, haren egituraren eskemari jarraituz eta laburpenaren erregelak aplikatuz.
8. Testu praktikoetan erabiltzen den terminologia ikastea, horrelako testuak irakurtzea eta idatziz gauzatutako egitura ezberdinak zehaztea.
9. Kurtsoko zenbait irakasgairi buruzko azalpen testua idaztea, prozesuaren faseetako bakoitzari erreparatuta.
10. Ipuin tradizionalak kontatzea osagairen bat aldatuz, bestelako asmoa duen beste ipuin tradizional bat sortzeko.
11. Albisteak eta erreportajeak egitea, genero horien berariazko egiturari jarraituz eta erabiltzen den hizkeraren kolorea eta ulergarritasuna bereziki zainduz, irakurlearen arreta erakartzeko.
12. Gutun ezberdinak idaztea, komunikazioaren xedea, hartzailea eta gutunaren formaltasun maila kontuan hartuz, solaskideen artean ezartzen den harreman motarako erregistro egokiak erabiliz.
13. Aurkezpen gutuna egitea, komunikazioaren xedea kontuan hartuz eta behar diren formaltasun maila ezberdinak lortuz hala egituran nola hiztegiaren erabileran.
14. Txosten akademiko idatziak eta horien ahozko azalpenak egitea, komunikazioaren xede zehatzerako testuinguru egokia sortuz eta behar bezalako hiztegia eta joskera erabiliz.
15. Eskaerak idaztea, egituraren atalak bereiziz eta arreta berezia jarriz azalpen testuari dagokion joskerari.
16. Kanta, bertso eta erromantze tradizionalei buruzko iruzkinak egitea gaiari eta ahozkotasunaren baliabide berarizkoei erreparatuta.
17. Elezaharren bat eta haren ingurune sozial eta historikoa ezagutzea, eta agertzen diren pertsonaien ezaugarriak azaltzea.
18. Epaltza, Zubizarreta, Igerabide edo Landaren gazte literaturako narrazio lan baten azterketaren bitartez iruzkinak egitea haren egiturari eta ideia nagusiei buruz.
3. ERANSKINA. Literatura Unibertsala. D ereduko hirugarren edo laugarren kurtsoa
Sarrera
Literatura Unibertsala aukerako irakasgaia izan dadila proposatu da Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako hirugarren edo laugarren kurtsorako, hezkuntza ibilbidearen tarte honetako osagarri kultural gisa. DBHko ikasle guztientzat balio duen irakasgaia da; hala ere, egokiagoa dirudi Giza Zientzietako batxilergoa ikasi nahi dutenentzat.
Hezkuntza Departamentuak, bere eskumenak baliaturik, Literatura Unibertsala aukerako irakasgai gisa ezarri du, etapa honetan giza zientzien arloko ikasketak aberasteko.
Hona zer eskaintzen dion literatur lanak irakurle gazteari: edozein arte lanek islatzen duen munduaren ikuskera berezia ezagutzea, urruneko eta antzinako kulturetara hurbildu ahal izatea, lan estetiko bikainak eragiten duen zirrara, hizkuntza norberaren bizipenak adierazteko erabili ahal izatea, eta prestakuntza kulturalaren bidez jakin ahal izatea zer idatzi, bizi izan eta amestu duten beste hizkuntza eta kultura batzuetako gizakiek, beti Gizaki.
Beste alde batetik, literatur mugimenduen oihartzunek nazio guztietan ardatz komun eta lotura batzuk izaten dituzte eta komeni da horiek ezagutzea egungo mundua ulertzeko: kultura zahar baten oinordekoak gara, Europako kulturako partaideak gara; berau Antzinaroko klasikoetatik dator, eta Erdi Aro kristauaren bitartez Bibliak ordezkatzen duen mundu kulturaletik. Mendeetan zehar europarrek kultura komuna izan zuten. Jada XVI. mendean hasi ziren agertzen benetako literatura "nazionalak", baina haien artean etengabeak izan dira harremanak eta eraginak. Europa modernoko literatur mugimendu handiak (Errenazimentua, Barrokoa, Neoklasizismoa, Erromantizismoa, Errealismoa, Sinbolismoa eta Abangoardiak) nazioetako mugen gainetik edonora hedatu dira, nahiz eta nazio bakoitzean ezaugarri bereziak izan. Mendebaldeko literatura -Europa osoan, Latinoamerikan eta Ipar Amerikan egiten dena-bat bakarra da. Gure mendeak jakin minaren leihoak zabaldu ditu urruneko herrialdeetara begira jartzeko, batez ere Ekialde Urrunera. Literatura Unibertsala ez da mendebaldeko gure munduarena bakarrik; hala ere, beste literatura horiek ia ez dute eraginik izan gurean eta ez dira hain ezagunak gure artean.
Curriculum honetako edukiak denboran eta historian zehar banaturik aurkezten dira. Hala ere, irakasgaia ematen duten irakasleek, beren ikasgeletako programazioetan, literatur generoen arabera banatzen ahalko dituzte edukiak (antzerkia Grezian, Erroman, Errenazimentuan etab.), edo testu motaren arabera (narrazioa testu klasikoetan, epika Erdi Aroan etab.), edo ikasleen interesa piztu dezaketen gaien araberako multzoak osatuz (maitasun tragikoa Grezian eta Erroman, Erdi Aroan, Errenazimentuan etab.).
Jarraitu beharreko metodoari dagokionez, irakurketa izanen da ikasleen eta irakasleen lanaren ardatza. Kasu batzuetan, esate baterako antzerkian eta poesia lirikoan, lana osorik irakurri beharko da. Beste batzuetan, bereziki narrazioan, nahikoa izan daiteke pasarte batzuk aukeratzea. Nolanahi den, literatur mugimendu nagusietako lan bana osorik irakurtzea gomendatzen da, ikasleak mugimendu horien egituraz ongi jabe daitezen, historia edo artea bezalako beste diziplina batzuetan ere ageri baitira.
Ikasgelan, testua irakurtzearekin batera gai nagusiari buruzko gogoeta eginen da. Testuaren gaineko iruzkina bakarka nahiz taldean eginen da; ulermena hobetzeko eta hizkuntzaren adierazpen-teknikak aztertzeko tresna izanen da beste ezer baino lehen.
Literatura unibertsala ezagutu eta berarekin gozatzeaz gainera, adierazpen pertsonalerako bide ezin hobe gisa erabili behar da hizkuntza, testu idatziak sortzen ahaleginduz. Horretarako, testu mota batzuk -narrazioak edo deskripzioak-landuko dira lantegi moduan, eta horietan bakoitzaren adierazpenak aztertu eta berrikusiko dira.
Irakasgai hau literatura unibertsala denez, ahal dela jatorrizko hizkuntzan idatzitako testuak erabiltzea gomendatzen da. Adibidez, gaztelaniazko testuak badira, testu horiek gaztelaniaz irakurtzea da logikoena; hala ere, testuak ikasleak ez dakien hizkuntza batean idatzita badaude, irakasleak euskarazko bertsioa, baldin badago, edo gaztelaniazkoa aukera dezake.
Helburu nagusiak
Literatura Unibertsala aukerako irakasgaiak ondoko gaitasun hauek garatzen lagunduko die ikasleei:
1. Hainbat garai eta herrialdetan idatzitako testuak ezagutzea; haien xedeaz eta denboran zehar izan duten balio iraunkorraz ohartzea.
2. Irakurketa baloratzea, kulturaren aberasgarri eta plazer iturri baita.
3. Norberarena ez beste hizkuntza batzuetan idatzitako literatur lanak aintzat hartzea, kultur tradizio komunaren agerpideak edo gizatasunaren adierazpenak diren aldetik.
4. Literatur mugimendu komunen arteko loturak ezagutzea.
5. Jarrera kritiko eta sortzaileak hartzea irakurritako testuak interpretatzerakoan.
6. Testu bat pentsamenduaren edo sentimendu-azalpenaren maisulan bilakatzen duten hizkuntz prozedurei buruz gogoeta egitea.
7. Hizkuntza adierazpen pertsonalerako berebiziko baliabidetzat erabiltzea bakoitzak testu batzuk sortzean.
Edukiak
1. Testu biblikoak:
Aukeratutako testu biblikoak, literatur interes handieneko liburuetatik hartuak: Kantarik Ederrena, Isaias, Salmoak, Joben Liburua, Ruthen Liburua...
2. Antzinaro Klasikoko testuak:
Antzinaro Klasikoko autore eta testu aukeratuak: literatura grekotik, Homero eta Sofokles; latindarretik, Virgilio.
3. Erdi Aroko testuak:
Erdi Aroko literaturatik aukeratutako pasarte batzuk: Jainkotiar Komedia, probentzerazko poesia...
4. Errenazimentuko testuak:
Italiako Errenazimentuko autoreen orri aukeratu batzuk: Bocaccio, Makiavelo eta Petrarka.
5. Barrokoko testuak:
Shakespeareren lanen bat irakurtzea.
6. Frantziako urrezko mendeko testuak:
Molièreren komediaren bat irakurtzea.
7. Erromantizismoko testuak:
Walter Scotten eleberri bat irakurtzea.
8. Errealismoko testuak:
Dostoievskiren eta Balzacen orri aukeratu batzuk.
9. XX. mendeko testuak:
XX. mendeko olerkarien poema batzuk irakurtzea, zenbait hizkuntzaren artetik aukeratuak.
10. XX. mendeko testuak:
XX. mendeko berritzaile handi batzuen (Joyce, Proust, Kafka, Faulkner) pasarte aukeratuak eta haien gaineko informazio orokorra. Abangoardiak.
11. XX. mendeko literaturako beste testu nagusi batzuk:
XX. mendeko autoreen fantasiazko edo zientzia fikziozko literatur lanen bat irakurtzea (adibidez, Tolkien edo Asimov).
12. Irakurritako testuak eta gaztelaniazko literaturan antzeko gaiak jorratzen dituzten beste batzuk alderatzea.
13. Literatura unibertsalean funtsezkoak izan arren partzialki ere irakurri ez diren obra edo autoreen gaineko informazio orokorra (Ekialdeko literatura: Ramayana; Mahabharata; Korana).
Ebaluazio irizpideak
1. Hainbat mota, garai eta herrialdetako literatur testuen funtsezko ideiak atzematea, zertarako idatzi ziren konturatzea eta denboran zehar duten balio iraunkorraz ohartzea.
2. Osoki irakurritako literatur testu bat zer generotakoa den antzematea eta haren egiturazko elementu funtsezkoak eta hartan erabilitako hizkuntz baliabide nagusiak atzematea.
3. Aztertutako lanetan kultur tradizio komuna edo gizatasunaren agerpen antzekoak atzematea.
4. Irakurritako testuak interpretatzerakoan jarrera kritiko eta sortzaileak hartu eta garatzea, arrazionaltasunaren eta zentzu onaren irizpide finkatuei jarraituz.
5. Ikerketa egitea aztertutako lanetako baten gainean, zuzentasunez eta ezarritako arauak betez. Horretarako informazio iturri klasikoak zein teknologia berrietakoak erabiliko dira.
6. Literatura Unibertsaleko lan adierazgarrienak, haien gaiak eta literatur generoak ezagutzea.
7. Lantegi moduan, testu batzuk sortzea, eta horietan bakoitzaren adierazpenak aztertu eta berrikustea.
