Exposición temporal - Otras Liturgias - MEN
Exposición temporal
Bestelako Liturgiak
Erakusketa
Emakumeen Nazioarteko Eguna dela eta, MENek bere bildumako pieza sorta bat aurkezten du erakusketa horretan
Nafarroako Museo Etnologikoa "Julio Caro Baroja" bere bilduman emakumeen presentzia eta feminitatea erakutsi nahi du emakumearen nazioarteko eguna ozpatzeko. Zaintzaren, familiaren babesaren eta etxeko babesaren esparruarekin lotutako jakintzarekin, erritualtasunarekin eta emakumeen espiritualtasunarekin lotutako piezak erakutsiko dira. Aukeratutako piezak Nafarroako Museoko "Bestelako Liturgiak" erakusketan daude. Erakusketa horretan, gaur egungo artisten pieza garaikideekin hitz egiten dute, eta gaur egun esanahi, ezagutza eta sinbolismo horiekin lotzen dira. Gaur egungo artelanak museoaren piezekin lotzen dira, erabilera didaktikoan, etxeko debozioa eta herri-erlijiozkotasuna, gogoratzekoa, kutun gisa gaixotasunen eta begiko gaitzaren aurka, haurdunaldian eta erditzean babesteko, edo zinopari gisa. Proposamen hauek aurkezten dira:
Reme Remedios lekaime gelaxka batekin (11150) eta Ama Birjinaren zinta batekin, (7009)
Victor Zuazola erakuslehio erlijio batekin, (9570)
Viky Méndiz indietako gaztain-kutunarekin, (7004)
María Bueno bertze erakuslehio erlijio batekin (9569)
Felipe Ortega azkonar atzaparraren kutun batekin, (7003)
Marina Vargas buru-babesle edo exvoto eta babesle edo exvoto batekin, (9456), (8275)
Elba Martínezek bihotz-babesle edo exvoto batekin, (9458)
Ángela Moreno arrokazko kristalezko kutun-esekia batekin. (7005)
REME REMEDIOS
11150 Lekaimearen gelaxka.
Deskribapena Oinarri zabal batez osatutako objektua. Honen gainean pieza lauangeluar huts bat dago, alde batean frontoi moduko triangelu bat errematatzen duena. Hori guztia kartoi forratuz egina da, tonu grisaxketan estanpatutako paperarekin. Barruan, lehen lerroan, moja baten ohitura beltza janzten duen panpina bat ageri da. Ondoan, aulki bat eta erratz bat ditu. Atzean, atzeko plano batean, beste aulki bat dago, ohe bat, jofaina bat. Hormetan, irudi erlijiosoak eta eskuz idatzitako kondairak erakusten dira. Hori guztia ikus daiteke pieza honen alde bat kristalezkoa delako.
Mojaren manikiak aurpegian emakume baten aurpegia du itsatsita, argazki batetik moztuta, agian pieza egin zuen pertsonarena.
Jatorria:Zangotza
Inskripzioa: Reinaré España (frontoiko itsasgarrian); Un Objeto. Nire objektua Jainkoa besterik ez da/Maitasun bat Nire maitasuna dena Harentzat/Desio bat Nire nahia Ongia behatzea/Helburu bat Nire xedea Dena atsegin izatea (barruan).
Bibliografia: : CORREDOR MATHEUS, J. : El juguete en España, Ed. Espasa, Madrid, 1999.
Objektuaren historia: XVIII. mendean panpina-etxetxoak modan jarri ziren. XIX. mendearen amaieran, etxe horiek hautestontzi moduko batean egiten ziren, eta gela edo panpina bakoitzeko altzariak eta tresnak erakusten ziren bertan. Ziega horiek lekaimeek edo nobiziek egiten dituzte komentuetan, senideei oroigarri gisa oparitzeko.
Objetu honen historia: Pieza hau Zangozako Bornás etxeko Inda Marco ahizpen ondarearen zati da. Manos Unidas erakundeak "Julio Caro Baroja" Nafarroako Etnologia Museoari saldu zizkion.
Erabilera-funtzioa: didaktikoa, deboziozkoa, oroigarria.
Ama Birjinaren zinta 7009
Deskribapena: Oihal arrosa sendoz forratutako karteratxoa, bordatu sinpleekin eta lentejuelen eta kontu txikien aplikazioekin. Ixteko zeta horizko zinta. Barnealdea, beltzean estanpatutako zeta horiz forratua (arrano bikefala, loreak eta latinezko hitzak). Barrualdean, zeta horizko xingola bat zegoen tolestuta, atzealde berdearekin eta bi zinta arrosarekin hura doitzeko, "Arantzazuko Andre Maria" elezahar beltzarekin.
Jatorria: Gares
Inskripzioa: "ARANTZAZUKO ANDRE MARIA"
Dekorazioa: Bolatokien brodatuak eta aplikazioak, beltzez estanpatutako oihala
Bibliografia: ALARCÓN ROMÁN, Concepción: "Catálogo de amuletos del Museo del Pueblo Español", Kultura Ministerioa, Madril, 1987.
HERRADÓN FIGUEROA, Mª Antonia: "Cintas, medidas y estadales de la Virgen (Antropologia Museo Nazionalaren Bilduma)", Revista de Dialectología y Tradiciones Populares, tomo LVI, Cuaderno 2º, CESIC, Madril, 2001, 33-66 or.
IRIGARAY SOTO, Susana: "Garesko Santesteban etxearen kutun bilduma Julio Caro Baroja Nafarroako Etnologia Museoan", CEEN, 76. zk., 62-64 or.
Objektuaren historia: Zinta hauek gutxienez XVI. mendetik dokumentatzen dira eta deboziozko santutegietan ohikoak ziren, bereziki marianoak. Irensketa-irudiaren altuera neurtzen dute, eta arropei itsatsita erabiltzen ziren, haurdunaldiarekin eta erditzearekin lotutako egoeretan babesteko.
Objetu honen historia: Garesko Santesteban etxearen bilduma pribatu baten dohaintza. Geroago, etxe beretik atera zen Pilarreko Ama Birjinaren beste zinta bat (9761 zk.), Museo Etnologikoari ere dohaintzan emana.
Erabilera-funtzioa: Babesa haurdunaldian eta erditzean.
FELIPE ORTEGA
Azkonar-atzaparra 7003
Deskribapena: Azkonar-atzaparra zilarrezko zorro batean sartuta, apaingarririk gabe, esekidura-uztaiarekin.
Jatorria: Gares
Dekorazioa:
Bibliografia: BAROJA, Carmen: "Catálogo de la colección de amuletos", Obras y materiales del Museo del Pueblo Español, Madril, 1945. ALARCÓN ROMÁN, Concepción: "Catálogo de amuletos del Museo del Pueblo Español", Kultura Ministerioa, Madril, 1987. HILDBURGH, W.L.: "Notes on Spanish amulets", Folklore, XVII, 1906.
Objektuaren historia: Kutuna hainbat gaitzetatik defendatzeko gaitasuna duen objektua da. Azkonarraren atzaparra haurrek eta emakumeek erabili zuten begiko gaitzaren aurka, eta, ondoren, ukuiluetan ere jarri zuten, eflubioak ez sartzeko.
Punta-forma edo forma sarkorra du ezaugarri, eta horrek gaitzari aurre egiteko eta eramailea behar bezala defendatzeko aukera ematen die.
Sinesmen horren jatorrian, XVI, XVII. eta XVIII. mendeetako botiketan ohikoak diren gehigarrietako batzuen hautsen bertute sendagarriekin erlaziona daiteke.
Erabilera-funtzioa: Begiko gaitzaren aurkako babesa, kutuna.
MARÍA BUENO
Erakusleiho 9569
Deskribapena: Hiru dimentsioko koadroa, paperez forratutako kartoizko kaxa batez osatua, aurrealdean izan ezik, kristalez hornitua baitago. Barruan, Ama Birjinaren irudia duen aldare baten inguruan konposizio bat egin da. Argazkia lau zutabeko baldakin batean dago eta zirkuluerdi-formako errematea du, zilar-koloreko paperez forratua eta urre-kolorekoa, erliebezko inpresioekin. Aingeruen kromoek eta oihalezko lore-girnalda batek eta argizarizko fruituek osatzen dute apainketa.
Jatorria: Caparroso
Dekorazioa: Urre-koloreko papera erliebeekin, zilarrezko paperarekin, kromoekin eta oihalezko loreekin.
Bibliografia:
Objektuaren historia: Etxeko eta deboziozko horniduraren objektuak eta osagarriak ekoiztera zuzendutako eskulanak ohikoak izan ziren emakumeen ikastetxe eta eskoletan XX. mendearen erdialdera arte.
Objetu honen historia: Jatorriz Caparrosoko Zalduendo etxekoa da, nahiz eta Zuazua-Wegener familiak erosi zuen Erriberriko antikuario gauzen denda batean.
Erabilera-funtzioa: Etxeko debozioa
ELBA MARTÍNEZ
Bihotz-babesle moldea 9458
Deskribapena: Bihotza irudikatzen duen molde bibalboko baten pieza emea. Arearekin ahokatzeko perimetro-zuloak eta argizari likidoa isurtzeko beheragune erdizirkularra goiko muturrean.
Jatorria: Gares
Dekorazioa: Negatiboa bihotzez
Bibliografia: ARMENDARIZ MARTIJA, J.: "La cerería en Puente la Reina (Nafarroa): 1870-1950", Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra, 71. zk., 1998.
Objektuaren historia: bihotz-babesle edo exvoto eskaintza bat da, kasu honetan gorputzaren zati baten argizarizko irudikapen figuratibo gisa, jainkoari mesede bat ematea eskertzen ziona, batez ere gaitz larriren bat sendatzeagatik.
Objetu honen historia: José Martija Aranguaren zeramikak, bere seme Vicentek heredatua, XX. mendearen hasieran utzi zion exvoto edo babesleak fabrikatzeari. Garesen, objektu horiek San Babil, San Pedro elizako erreumatikoen abokatuaren aldarean eskaintzen ziren.
Erabilera-funtzioa: Bizitza espirituala eta erlijiotasun herrikoia. Argizarizko zinopariak moldatzea
VICTOR ZUAZOLA
Escaparate 9570
Descripción: Cuadro tridimensional compuesto por un panel trasero de cartón forrado de papel y cuatro lados de cristal. El frente iba también cerrado con vidrio, pero ha desaparecido. En el interior, estampa a color del Corazón de Jesús cobijada en un baldaquino de papel de plata y cromos de ángeles hecho de papel de plata y papel de colores con relieves decorativos. El contorno se cubre con flores de tela.
Procedencia: Caparroso
Decoración: Papel de plata, papel de colores, cromos y flores de tela.
Historia del objeto: Los trabajos manuales dedicados a producir objetos y complementos del ajuar doméstico y devocional fueron comunes en los colegios y escuelas de enseñanza femenina hasta mediados del siglo XX.
Hª Pieza: Procede en origen de la casa Zalduendo de Caparroso, aunque fue adquirida por la familia Zuazua-Wegener en un comercio de antigüedades de Olite.
Función uso: Devoción doméstica
VIKY MENDIZ
Indietako gaztaina-kutuna 7004
Deskribapena Indietako gaztaina, zilarrezko uztaian muntatua, ebakidura apaingarri geometrikoekin eta zeharkako bigarren uztai batekin. Esekidura-uztaia.
Jatorria: Gares
Dekorazioa: Uztaiko ebaki geometrikoak
Bibliografia: BAROJA, Carmen: "Catálogo de la colección de amuletos", Obras y materiales del Museo del Pueblo Español, Madril, 1945. ALARCÓN ROMÁN, Concepción: "Catálogo de amuletos del Museo del Pueblo Español", Kultura Ministerioa, Madril, 1987. HILDBURGH, W.L.: "Notes on Spanish amulets", Folklore, XVII, 1906.
Objektuaren historia: Bi sexuetako helduek eta haurrek eramaten zuten, esan bezala, gaixotasunak urruntzeko. Hildburghen arabera, eraginkorrak ziren atmosferako korronteen eraginen aurka, gorputz-adarrak paralisi eta desitxuratzen baitituzte, eta begiko gaitzaren aurka.
Objetu honen historia:
Erabilera-funtzioa: erisipelaren, usagrearen, hemorroideen eta erreumatismoaren aurkako kutuna.
ÁNGELA MORENO
Kutun esekia 7005
Deskribapena: Beira zeharrargizko kontu esferiko leundua, zilarrez engastatua, zeharkako lau uztai lisorekin eta bi zorro biribilekin errematatua; goikoak zortzi puntako izar edo lore moduko grabatua du, eta behekoak izar-ebakidura sinpleak eta botoia. Esekidura-uztaia.
Jatorria: Gares
Dekorazioa: Grabatu izartsua poloetako zorroetan
Bibliografia: BAROJA, Carmen: "Catálogo de la colección de amuletos", Obras y materiales del Museo del Pueblo Español, Madril, 1945. ALARCÓN ROMÁN, Concepción: "Catálogo de amuletos del Museo del Pueblo Español", Kultura Ministerioa, Madril, 1987. HILDBURGH, W.L.: "Notes on Spanish amulets", Folklore, XVII, 1906.
Objektuaren historia: Emakumeei lotuta, kristalak begiko gaitzaren aurkako bertuteak ditu, egarria arintzen du, disenteriaren, zauri gaiztoen eta emakumeen berezko gaixotasunen aurka balio du. Ehota eta janda esnea etorrarazten du. Begirada sorginarengandik edo aojadorearengandik desbideratzeko balio du ere.
Objetu honen historia: Garesko Santesteban etxetik dator.
Erabilera-funtzioa: Begiko gaitzaren aurkako babes-kutuna
MARINA VARGAS
Bihotzeko kutuna 8275
Deskribapena: Bihotza formako objektua, ehun brokatu eta ertzez estalia. Zintzilikatzeko zetazko zinta darama. Beheko muturra, koloretako hariz osatutako desirun batez apainduta dago.
8273, 8276 eta 8277 piezak pasamaneria berarekin eginda daude, eta ziurrenik garaikideak eta/edo esku berekoak izango dira. Emailea kutun hau erabiltzen ikusi du.
Jatorria: Narbarte
Dekorazioa:
Bibliografia: ATLAS ETNOGRÁFICO DE VASCONIA. Jaiotzatik ezkontzarako errituak Euskal Herrian. Bilbo, 1998. GONZÁLEZ- HONTONIA, G.: Herri-artea giza bizitzaren zikloan. Jaiotza, ezkontza eta heriotza. Madril, 1991.
Objektuaren historia: Pieza hauek haurrak malefizioetatik babesten zituzten. Gerrikotik zintzilikatzen zituzten jaiotzean eta haurtzaroan. Antzeko objektuak daude beste leku batzuetan: Valentzian, Extremaduran, Gaztelan...
Objetu honen historia: Sastrenea Etxetik dator eta Elena Oteiza oinordekoak dohaintzan eman zuen.
Erabilera-funtzioa: Bizitza espirituala eta erlijiotasun herrikoia. Argizarizko zinopariak moldatzea
Buru babesle. Exvoto 9456
Deskribapena: Molde bibalboko pieza arra, emean ahokatzeko lau protuberantziarekin eta buru bat irudikatzen duen molde negatiboarekin. Beheko muturrean, beheratze txaranbeldua argizari likidoa isurtzeko.
Jatorria: Gares
Dekorazioa: Burua negatiboan
Bibliografia: ARMENDARIZ MARTIJA, J.: "La cerería en Puente la Reina (Nafarroa): 1870-1950", Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra, 71. zk., 1998.
Objektuaren historia: exvoto edo babeske eskaintza bat da, kasu honetan gorputzaren zati baten argizarizko irudikapen figuratibo gisa, jainkoari mesede bat ematea eskertzen ziona, batez ere gaitz larriren bat sendatzeagatik.
Objetu honen historia: José Martija Aranguaren zeramikak, bere seme Vicentek heredatua, XX. mendearen hasieran utzi zion exvoto edo babesleak fabrikatzeari. Garesen, objektu horiek San Babil, San Pedro elizako erreumatikoen abokatuaren aldarean eskaintzen ziren.
Erabilera-funtzioa: Bizitza espirituala eta erlijiotasun herrikoia. Argizarizko zinopariak moldatzea
