Exposición temporal - Fajas de Bautismo o “Paxiak” - MEN
Exposición temporal
Fajas de Bautismo o “Paxiak”
Los cinturones o rastras de cristianar o bautizar en la España moderna
Exposición organizada en Corella en octubre de 2024 con motivo de las Jornadas barrocas de Corella 2024
Las piezas exhibidas pertenecen a la colección del Museo Etnológico de Navarra “Julio Caro Baroja”. Estos cinturones se colocaban en criaturas de corta edad con el fin de protegerles y ahuyentar enfermedades infantiles y en general, protegerles del mal de ojo, sobre todo hasta el momento en que eran bautizados. Sabemos por algunas representaciones pictóricas de Edad Moderna de distintos lugares del territorio peninsular que, en ocasiones, se podía prolongar su uso si las criaturas recién nacidas no gozaban de buena salud. En España se conservan testimonios iconográficos de este tipo de objetos desde comienzos del Barroco.
Las fajas de bautismo se ceñían a la cintura y combinaban joyas profanas tradicionales con otras cristianas, además de con elementos apotropaicos como amuletos, dijes o “detentes contra el mal”. Los ejemplares conservados mezclan elementos de varias épocas al tratarse de “joyas vivas”: se quitaban y ponían alhajas de tradición familiar y elementos contemporáneos a las nuevas generaciones, según las modas y las devociones personales de las familias.
La utilización de estos accesorios de indumentaria infantil era muy limitada, principalmente en las zonas pirenaicas. En la Navarra pirenaica existe un término específico para referirse a este tipo de textil, troxa, al igual que se emplea el término paxia, nombre específico con el que se han identificado estas piezas. Estas denominaciones suponen un testimonio de la presencia de estas piezas entre las creencias y tradiciones de uno de los valles principales del pirineo navarro, el valle de Roncal.
Forman parte del legado del antropólogo y sacerdote José María Satrústegui Zubeldia y, han sido documentadas por los especialistas Miguel Ángel Lahoz y Carolina Naya Franco.
Paxia 01
Nº inventario: 16356
Procedencia: Urdiain
Cronología: Final siglo XIX- Principios siglo XX
Descripción:
Las ataduras son dos ligas de seda reutilizadas, con la leyenda inscrita labrada: “Niño pintan al amor, y es un gigante traidor”. Los elementos decorativos son religiosos.
La imagen central de la faja es la Virgen del Carmen en marco oval. Cuatro colgantes metálicos decoran la faja, dos a cada lado de la devoción principal. A la izquierda una medalla de circular con imagen de la Virgen del Sagrario de Pamplona con San Fermín en el reverso, además de un fragmento de una esculturilla de la Virgen del Pilar. En la derecha una imagen de la Virgen del Pilar de columna al lado de una figurilla de San Miguel arcángel armado con una espada y portando un escudo donde figura: QSD.
Paxia 01
Inbentario zenbakia: 16356
Jatorria: Urdiain
Kronologia: XIX. mendearen amaiera- XX. mendearen hasiera
Deskribapena:
Loturak zetazko bi liga berrerabili dira, eta legenda inskribatuta dago: "Niño pintan al amor, y es un gigante traidor". Elementu apaingarriak erlijiosoak dira.
Gerrikoaren erdiko irudia Karmengo Ama Birjina da marko obalean. Lau zintzilikario metalikok gerrikoa ornatzen dute, bi debozio nagusiaren alde banatan. Ezkerrean, Iruñeko Sagrarioko Ama Birjinaren irudia duen domina zirkular bat, atzealdean San Fermin duela, eta Pilarreko Ama Birjinaren eskulturatxo baten zati bat. Eskuinean, Pilareko Ama Birjinaren irudi bat. Zutabea da, San Migel goiaingeruaren iruditxo baten ondoan dago, ezpata batekin armarria duela.
Paxiaren xehetasuna
Paxia 03
Inbentario zenbakia: 16358
Jatorria: Urdiain
Kronologia: XIX. mendearen amaiera- XX. mendearen hasiera
Deskribapena:
Elementu nagusi bat du: Kristoa, eskapulario gisa. Kristoa paper urreztatu eta ebaki batzuen gainean jartzen da. Kristoa gurutze latindar eran antolatuta dago, eta muturrak roleo eta palmondoetan ditu. Kristoaren bi alboetan metalezko lau pinjante daude. Hauek dira handienak, ezkerretik eskuinera: latoizko arranoa; Pilarreko Ama Birjina urreztatua; ezkur-trokelatutako belarritakoak, forma (gaztaina) glandea eta emankortasuna aipatzen zituztenak, letoi urreztatuzkoak; eta urrezko goarnizioa, suge kiribilduaren formako letoizkoa, 1960 ingurukoa. Maldak artikulatuak dira eta hiru gorputz dituzte: errosetaz, tximeletaz (ilargi erdia) eta ezkurrez osatuak. Zipriztindutako elementuak XIX. mendeko zaldunen txaleko-botoi tipikoak dira, esmalte urdinxkakoak, eta sugearen azpian bola erdi kalatuko letoizko botoi metaliko bat josi da, XX. mendekoa, plastiko gorriko zirrindola duena.
Amaren elementuak, agian, gerrikoaren eskuinaldean kontzentratzen dira. Aitaren elementuak Kristoren alboetan daude. Maskulinotasunak eta femeninotasunak babesaren dualtasuna erakusten dute hemen.
Paxiaren xehetasuna
Paxia 05
Inbentario zenbakia: 16360
Jatorria: Arruazu
Kronologia: XIX. mendearen amaiera- XX. mendearen hasiera
Deskribapena:
Gerrikoak elementu nagusi bat du: lauki bat, Karmengo Ama Birjina Haurrarekin ehun-estanpa bat duena, eskapulario gisa. Debozioa zinta lau berde eta arrosa baten hondarrek inguratzen dute, eta ertzak ere apaintzen dituzten metalezko xaflekin apaintzen da. Dekorazio honek, oso ezaguna eta XX. mendekoa, "mojen lanak" izenekoak gogorarazten ditu. Faxak oraindik ere gordetzen du debozio bat piztuta: kasu honetan zintzilikario herrikoia da, kronologia berekoa, Ama Birjina Mingarriaren irudi koloreztatu bat erakusten duena. Zainek agerian uzten dute gutxienez beste hiru esaera erre behar zirela.
Paxiaren xehetasuna
Paxia 07
Inbentario zenbakia: 16362
Jatorria: Urdiain
Kronologia: XIX. mendearen amaiera- XX. mendearen hasiera
Deskribapena:
Elementu nagusi bat du: zilarrezko Kristo moderno bat, XX. mendekoa, eskapulario gisa (edo ebanjelio batzuen estalkia). Bere inguruan, urre koloreko pasamanteria josien ebakinak daude, eta, bitartean, izu-ikaraz, gainerako espazioa lentejuelak eta urre-koloreko malgukiak betetzen dituzte. Erdiko debozioaren bi aldeetan lau pinjante daude esekita, binaka jarrita: ezkerretik eskuinera, Pilarreko Ama Birjinaren eskulturatxo bat, mantuarekin, urreztatuarekin eta XX. mendekoa; zintzilikario bat tantatan, baina, alderantzizko antolamenduarekin, kronologia berekoa eta metal-lan herrikoia duena eta San Marianoren eta Santa Clotildaren paperean eta koloreztatuan inprimatutako kartila, aurpegi bikoitzean; XIX. mende amaierako edo XX. mende hasierako zintzilikario bat zilar eta zilar urreztatuan, Pilarreko Ama Birjinaren debozioarekin Santiagora Ebroren ertzean agertu zenean; azkenik, letoizko domina obalatua, Lizarrako patroiak erakusten dituena: Puyko Ama Birjina eta San Andres Apostol.
Paxiaren xehetasuna
Paxia 02
Inbentario zenbakia: 16357
Jatorria: Urdiain
Kronologia: XIX. mendearen amaiera- XX. mendearen hasiera
Deskribapena:
Zerrendak izaera desberdineko hamabi pinjante metaliko ditu (profanoak eta kristauak).
Ezkerretik eskuinera: metalezko gurutze greko urreztatu bat, strass enbutituzko harriekin; XIX. mendeko emakumeentzako josteko tresna bat, "acerico" izenekoa; domina zirkular bat, Kristoren irudi batekin; kapa baten itxituraren alde mihiztatuetariko bat; domina bat, Ama Birjinaren busto batekin ebakia, Haurrarekin; gurutze latino bat, Kristoren erliebearekin (INRI); "laukitxo" bat, Doloretako baten marko urreztatuarekin (ifrentzuan Pasioaren Instrumentuak); Birjina bat, Haurra ebakita duena; XIX. mendeko eskulturatxo bat, Pilarreko Ama Birjinaren urreztatua; XVIII. mendeko akata bat, XVII. mende amaierako triangeluekin eta kordontziloarekin aurreko guarizio batekin berrerabilia.
Paxiaren xehetasuna
Paxia 04
Inbentario zenbakia: 16359
Jatorria: Urdiain
Kronologia: XIX. mendearen amaiera- XX. mendearen hasiera
Deskribapena:
Gerrikoak elementu nagusi bat du: eskapulario moduko karratu bat, Karmengo Ama Birjinaren ehun-estanpa batekin. Erdiko konposizioa izkinetan ixten da, lentejuelazko metalezko erroseta gisako hiru aplikazioren bidez. XIX. mendeko dekorazio horri "mojen lana" esan dakioke. Guztiz erlijiosoa da, beraz, izaera debozionaleko bost bitxik apaintzen dute gerrikoa, erdiko irudiaren bi aldeetan. Bi eta hiru artean antolatuta daude, ezkerretik eskuinera: urrezko metalezko tabernakulu moduko bat, Arantzazuko Anderearen irudiarekin, XX. mendeko lehen hamarkadetakoa; Pilarreko Ama Birjinaren letoizko domina kalatu bat, punta eta flamazko ingerada txandakatuarekin, XIX. mendekoa; Ama Birjinaren irudi bat, letoi urreztatuan egina; Pilarreko Ama Birjinaren eskulturatxo bat Pilarearen gainean, eta beste bat adbokazio berekoa, XIX. mendekoa.
Paxiaren xehetasuna
Paxia 06
Inbentario zenbakia: 16361
Jatorria: Arruazu
Kronologia: XIX. mendearen amaiera- XX. mendearen hasiera
Deskribapena:
Konposizioari dagokionez, erdiko debozioa galdu du, eskapulario gisa. Galdutako debozioaren alde banatan, lau zintzilikario daude, kalitateak oszilatzen dituztenak, XIX. eta XX. mendeetako kronologiekin, eta denetan onena Santa Fazekoa da, urre koloreko hondoaren gainean jarria, bizantziar ikonoen antzera.
Hauek dira debozioak, ezkerretik eskuinera: zilarrezko Faz Santua, XIX. mendekoa, profil obal zorrotzeko zintzilikario batean; tanta-itxurako ale bat, Hirutasun Santuaren estanparekin eta kai eta zortzikoen goarnizio metaliko herrikoiarekin, XX. mendekoa (atzealdean, San Urbano); hirugarren zintzilikario biribil bat, barruan paper itsatsiz "maragateria-lanak" izenekoak erakusten dituena, XIX. mendeko ohiko goarnizio kalatuarekin; eta, azkenik, tailer bereko eta Hirutasun Santuaren kronologia bereko laugarren pinjante bat, gorriz eta urdinez margotutako kartilla batekin.
Paxiaren xehetasuna