Nafarroak 30 Memoria Historikoaren Toki inguru eduki ahal izango ditu aurten, baldin eta Memoria Historikoaren arloko Koordinazio Batzorde Teknikoak gaur hasitako prozesuak aurrera egiten badu. Batzorde horren aurrean aurkeztu da Paternaingo Hobiak eta Andosillako, Artesiagako eta Ibiriku Deierriko memorialak memoria-toki  izendatzeko proposamena. Gaur egun, iaz Montejurrako monolitoa azkenekoz sartu ondoren, Nafarroako 24 leku dira jada legez aitortutako kategoria hau dutenak. Estatua, Foru Komunitatearekin lankidetzan, San Kristobalgo Gotorlekua Memoriaren Toki deklaratzeko lanean ere ari da, eta, beraz, Nafarroak 30 memoria-toki izan ditzake hilabete gutxiren buruan.

Nafarroako Gobernuko lehendakariorde eta Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako kontseilari Ana Ollo buru duen Batzordeak gaur goizean ekin dio tramitazio-administratibo honi. Baita ere, hainbat gai ezagutu ditu, hala nola 2025eko Desobiratze Plana edo sinbologia frankistaren errolda eguneratzeko lanak.

‘Memoria-tokiak’ eta memoriadun espazioen sarea 

Orain arte, honako leku edo elementu hauek osatzen dute ‘Memoriadun tokiak’ izeneko mapa (Memoria Guneak sareak duen babes handiagoko kategoria): Sartagudako Memoriaren Parkea; Otsoportilloko leizea (Urbasa); Valcalderako eskorta (Cadreita); Eloko Tejeriako hobia; Iberoko Hiru Gurutzeen gaina; Erreniegako hobiak; Etxauriko Memoriaren Parkea; Olabeko hobiak; GR-225 (San Kristobalgo ihesaren eta ‘Askatasunaren botilak’ proiektuaren ibilbidea); Igari-Bidankoze NA-2130 errepidea; emakumearen errepresioaren oroimenezko eskultura ‘Emakume biktimak eta erresistenteak’, Azkoienen; Argaitzeko harrobia, Beran; German Rodriguezen omenezko hilarria eta ‘Gogoan’ eskultura, Iruñean (San Fermin, 1978); Elizondoko ‘Babesaren muga’ eskultura, Baztanen; Atxiloketa Zentroen Memoriala, Iruñean; Iruñeko kartzela zaharraren atea; Lodosako Plazatxoa; Urozeko Memoria Parkea, Lizoain-Arriasgoitin; Larragako ‘Por la Memoria’ eskultura; Loiti gaineko memoriala (‘Loiti, ixilpeko hilerria-Loiti, cementerio clandestino’); Iruñeko Gazteluko Itzuliaren monolitoa; Legarreako leizea, Gaztelun; Montejurrako monolitoa, Aiegin; eta Oroibidea ataria, estatu mailako dokumentazio-zentro handienetako bat, formatu digitaleko memoria-tokia. 

2025. urterako, Memoriaren Nafarroako Institutuaren aurreikuspenaren arabera, eta saio honetan partekatu dena, beste lau leku gehitu daitezke lehen fase batean, ez baitira beste leku batzuk ere baztertzen. Zehazki, hauek izango lirateke berriak: Paternaingo hobiak; Ibiriku Deierriko memoriala (Maravillas Lambertoren oroimenezko eskultura); Artesiaga gaineko memoriala (‘Bidegabeko bidea’/‘El camino de la injusticia’); eta Andosillako Kasino Nagusiaren memoria-gunea. Kasu honetan, estatu-kolpearen ondoren kartzela gisa erabili zen langile-zentro bat da. Kanpoaldean, jatorrizko zutabe batzuk daude, plaka batzuk dituztenak. Elementu horiek memoria-tokiutzat joko lirateke. 

Ollo lehendakariordeak, etorkizuneko adierazpen horiek babesteaz gain, Memoriari buruzko politika publikoak, "aitzindariak eta erreferentzialak", sendotu eta bultzatzearen garrantzia eta gaurkotasuna azpimarratu ditu, korronte politiko "ukatzaile eta inboluzionistek" gero eta mehatxatuagoa duten testuinguru batean. Ildo horretan, Ollok azpimarratu du Europako Kontseiluak Memoriadun Eskolak programaren Europa mailako erreferentetzat hartzea eragin duen bultzada. 

Bestalde, Nafarroak Memoriarekiko sentsibilitate bera duten beste autonomia batzuekin duen lankidetzarekin jarraitzen du. Arlo horretan, Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako departamentuak Euskadiko eta Kataluniako gobernuekin dituen bi hitzarmenak berritzeko lanean dihardu. Gainera, Lurralde Politikako eta Memoria Demokratikoko Ministerioarekin lankidetza bizia mantentzen da. Kasu honetan, bai partekatutako organoetan (Lurralde Kontseilua), bai aldebiko harremanetan, adibidez, San Kristobal gotorlekuaren etorkizunaren inguruan. Gotorleku horri buruzko hitzarmen bat amaitzen ari da, haren erabilera partziala ahalbidetzeko, Memoria Historikoa babesteko helburuarekin. 

Memoriaren arloan, tokiko erakundeekin lankidetzan 

Ollo lehendakariordeak, erakundeen arteko lankidetza-esparru horretan, Nafarroako toki entitateekiko (udaletxe eta kontzejuak) harremanari buruz ere hitz egin du, sinbologia frankistaren errolda eguneratzeari begira, horiek kentzeko prozesuan aurrera egiteko, eta baita udalerri jakin batzuekiko topaketei buruz ere, Iruñekoa kasu. Hiri horretako hilerrian, udaberri honetan, desobiratutako gorpuzkiak gordetzeko panteoi bat irekitzea aurreikusten da. Panteoi hori Gobernuaren eta Iruñeko Udalaren arteko hitzarmen bati esker eraiki da, eta erakunde bien arteko kofinantzaketa jaso du. Bi erakundeek ere Erorien Monumentuaren etorkizunaren inguruko lankidetza aurreikusi dute. 

Arlo horretan, Ollo lehendakariordeak eta Memoriaren Nafarroako Institutuko zuzendari Jose Miguel Gastonek aurtengo desobiratze plana errepasatu dute (15 bat prospekzio aurreikusi dira 2025ean), Aranzadi Zientzia Elkartearekin egindako hitzarmen baten bidez, eta identifikazioak lortzea espero dute, Estatuan aitzindaria den DNA banku publikoari esker. Nafarroako Gobernuko banku honek 374 espediente ditu irekita, eta errepresaliatutako 44 biktima identifikatzea ahalbidetu du. 

Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako departamentuak, Memoriaren eta Bizikidetzaren Zuzendaritza Nagusiaren eta Memoriaren Nafarroako Institutuaren bitartez, dibulgazioa eta sentsibilizazioa sustatzeko ekitaldien, erakusketen eta zikloen programarekin jarraitu du, bileran zehaztu den bezala. Bertan ere Oroibidea webgunearen garrantzia azpimarratu da. 

Jarduerei dagokienez, honako hauek nabarmendu dira: eremu digitalean espreski, maisu-maistren aurkako errepresioari buruzko webgune espezifiko bat argitaratzea; 3526* erakusketaren ibiltaritza; Pirinioetako bunkerren esparruan gazteen auzolandegiekin egindako jarduerak; eta ‘Memoria duen Historia Hezkuntzan’ Nazioarteko II. Kongresua antolatzea.