Nafarroako Memoriaren Institutuak "3.526*" erakusketa aurkeztuko du gaur, Lodosan, Foru Komunitatean barrena egingo duen ibilbideari hasiera emateko. Zenbaki honek 1936ko uztailean Nafarroan izandako kolpe militarraren ondorioz eraildako pertsonak aipatzen ditu, bertan ez baitzen gerra-fronterik izan. Ana Ollo lehendakariordeak Ángel Sánchez Garroren argazki eta dokumental lan hau bisitatuko du gaur arratsaldean. Lodosako Kultur Etxean dago ikusgai, errepresioa gogorren piztu zen Nafarroako herrietako batean. Erakusketa datorren maiatzaren 17ra arte egongo da zabalik eta, ondoren, beste herri batzuetan bisitatu ahal izango da. Ekimena Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako Departamentuak, tokiko erakundeekin elkarlanean, publiko orokorrarentzat egindako dokumentazio- eta sentsibilizazio-lanen barruan kokatzen da. Departamentu honek, halaber, desobiratze eta hobien mapa  bezalako lerro garrantzitsuak ditu, baita hezkuntza-programak ere.

Ángel Sánchez Garro argazkilari eta dokumentalista iruindarra da, eta Zizur Nagusiko Argazki Lantegiko kidea. Bere lanetan Nafarroako gai sozial, etnografiko eta kulturalekiko kezka islatzen du, memoria pertsonala zein kolektiboa beti gogoan izanik. Egilearen hitzetan, "txikitan bizi eta jolasten nintzen kalean, 200 metro baino ez luze ez zena, 18 pertsona etxetik indarrez atera eta bizirik itzuli ez zirela jakiteak eragin zidan inpresiotik sortu zen proiektu honen ideia".

"3.526*" erakusketak Nafarroan dauden 200 hobi baino gehiagotik 39 erretratatzen ditu. Horietan, nortasun ezaguneko 565 pertsona eta nortasun ezezaguneko beste 106 pertsona hil zituzten. Beraz, 671 pertsona guztira, erakusketa honi izenburua ematen dion zifraren bosten bat. Horiek guztiak inolako lege-prozedurarik gabe erail zituzten, 1936ko uztailean matxinatuek sortu nahi izan zuten ordena berriaren izenean. Ordena horrek lau hamarkadako diktadura latza ekarri zuen.

Zenbakiak "estatistika soil eta hotz" gisa uler daitezke, Memoriaren Nafarroako Institututik ohartarazi dutenez. Hori dela eta, eraildako pertsona horietako batzuk bizi ziren etxebizitzetako atarietako argazkiek "iradokitzen digute zifra bakoitzaren atzean bizitza etena dagoela, aldarrikapenak eta itxaropen itoak, eta iluntasun sakona, bizirik iraun zutenen isiltasunera eta ikusezintasunera murriztu nahi izan zuena. Estrategia krudel horren aurrean, familien, bizilagunen eta gizarte zibilaren erresistentziak eta oroimenak, ahalegin handiz, haien izenak ez ahaztea lortu du, eta, posible izan denean, haien gorputzak berreskuratu ere", adierazi dute.

Egilearen begirada hobien eta biktimen lagin esanguratsu batean gelditu da. Horien bidez guztiak ordezkatzea da asmoa. Izan ere, bere ibilbideek militantzia eta bizi-ibilbide desberdinez hitz egiten diguten arren, bere amaiera oso antzekoa izan zen. Matxinadaren ondoren, atxilotu egin zituzten zerrenda beltzetan egoteagatik, eta, kasu askotan, atxilotze-zentroetara eraman zituzten, non egunak, asteak eta hilabeteak eman zituzten. Inolako epaiketarik egin gabe, talde militar eta paramilitarrek (karlistek eta falangistek) hiltzera eraman zituzten, eta ez zieten onartu lurperatze duin bat ematea ere.

Oroibidea atari digitalak hurbilketa bat eskaintzen du pertsona horietako bakoitzaren biografiara, baita hemen agertzen ez diren eta 1936an erregimen frankistak zabaldutako garbiketa politikoaren eraso bera jasan zuten pertsona guztien biografiara ere. Etengabe eguneratzen eta aberasten ari den datu-base bat da, gatibutasun-egoeran hil ziren nafarren zerrendak bezala, eta kopuru horrek ematen dio izenburua erakusketari.