Vianako Printzea Erakundeak-Kultura Zuzendaritza Nagusiak ‘El frontal de San Miguel de Excelsis y sus esmaltes de Limoges’ liburua argitaratu du, Nafarroako Erdi Aroko artearen esplorazioan mugarri esanguratsua izan den lana.

Kultura, Kirola eta Turismo kontseilari Rebeca Esnaola Bermejok argitalpen hau eman du ezagutzera, bere autore nagusi Lourdes de Sanjose hala nola Nafarroako erdi aroko esmaltatze obra honen azterketa historiko, ikonografiko eta materialaren kolaboratzaile sorta handi bat elkartu dituen ekitaldi batean.

‘San Miguel de Excelsisen Frontala’, zalantzarik gabe, Nafarroako ardi aroko artearen pieza enblematikoenetako bat izan liteke, ziur aski esmaltatze alorrean baliotsuenetako bat. Bere ezohiko artisau-kalitatea, erabilitako material aberatsak nahiz bere dimentsio bikainek postu berezi batera eraman dute, lehen mailako ekoizpen artistiko europarren testuinguruan. Obra hau hizpide izatea da, noski, helmen unibertsaleko erdi aroko arte batez aritzea.

Balio artistiko hau ez da inorentzat ikusezina gertatzen; hain zuzen, 1979an Aralarko erretaularen lapurreta gertatu zen; ekintza honek, Nafarroako herritarren eta agintarien kontzientzia asaldatu zuen, hedabide europarretako lehen orrietan albiste izatera helduz. Obra berreskuratzea lortu bazen ere, zoritxarrez, ezinezkoa gertatu zen hainbat gunetan eragindako kalteak konpontzea.

1981. urtean lapurtuak izan ziren pieza gehienak berreskuratu ondoren, Nafarroako Museoan leheneratze zorrotz bati ekin zitzaion. Santutegian berriz instalatu aurretik, Nafarroako erdi aroko esmalteak erakusgai jartzeko erakusketa antolatu zen, erretaula bere pieza nagusia izanik.

Azterketa zorrotz eta konplexu bat

Liburua elaboratzeko, iraupen luzeko ikerketa proiektu zabal bat garatu da, bere baitan XII. mendeko bigarren erdiaren ikuspegi historiko nahiz erlijioso integral bat dakarrena. Ospe handiko bi irudi nabarmentzen dira frontalaren azterketan: Antso VI. Jakituna eta Iruñako gotzain Pedro de Paris.

Lan honen muina, obra osatzen duten ezena eta kontaketetan presente dagoen argudioen analisi sakon batean oinarritzen da. Testuinguru honetan, mezenasgoaren garrantzia da aipagai, bai ikuspegi liturgiko batetik eta bai ikuspegi artistiko batetik, izan ere, frontal honen ageriko garrantzia argitzen laguntzen du. Obra garaikideen alderaketa azterketa bat dela medio, pieza honen esmalteek XII. mendean eragingo zuten berrikuntza maila ulertu nahiko da, baita Limogeseko tailerreko beste sormen batzuetan lortutako balizko eragina ere, zeinekin lotura izango duen nolabait.

San Miguel de Excelsisen Frontalak funtsezko galderak planteatzen ditu; besteak beste, bere kronologia, autore intelektual eta materialaren nortasuna, obraren jatorrizko xedea hala nola San Miguel de Aralarren behin-betiko ipintzera eraman zuten zirkunstantziak. Kultura, Kirol eta Turismo Departamentuak, galdera hauetako zenbait behintzat argitu ahal izateko aukeraren jabe, diziplina arteko ikuspegia dakarren obra honen argitalpena sustatu du, frontala ikuspegi ezberdinetatik esploratze aldera.

Nork eta noiz galderei erantzuteko nahia asetzeaz gainera, lan honen bidez, erdi aroko champlevé teknikaren ebaluaketa berritzaile eta aditu bat garatu da, eta kolorez kolore, irudien sormena inplikatzen duena. Kolore eta trazatuen analisi zehatz batek, banakako moduan hartzen badira, autoreak bere sorrera unean zuen jatorrizko ikuspegia atzeman ahal izatea errazten digu, horrela gure ezagutza aberastuz, ezohiko errepertorio grafiko bikain baten bidez. Elaboratutako osagai guztien marrazkiek xehetasunik txikienak ere islatzen dituzte, horrela berritze oso zorrotzaren hipotesia barneratzeko aukera emanez.

Proiektu honen alderdi zientifikoa, kontserbaziora eta errestauraziora bideratu ohi diren azterketekin osatzen da, obra osatzen duten materialen analisia ere oinarri bezala hartuz, inbaditzaileak ez diren tekniken bidez. Ekarpen hauek, oinarri zientifiko irmoa dakarte, garrantzi honetako obra baterako funtsezkoa dena.

Azkenik, lan honek obraren sorrera uneko historia eta lurralde esparruen testuinguruak ezagutzeko sarrera bat dakarkigu, baita XII. mendeko Europaren testuinguru espiritual eta teologikoa ere, zeren obra hau erabat ulertzekotan, ezinbestekoa da haren sorkuntza ahalbidetu zuten gizartea nahiz kultura ezagutzea.

Ondorio gisa, esan genezake lankidetza baten emaitza dela, zeinetan partaide liratekeen Limogeseko l'Œuvre tailer ospetsuak, esmalteen arduradunak, Silosko tailerra, medailoi ezberdinen egilea eta Iruñako urregileen tailerra, zeinek arkitekturen elaborazioan nahiz muntaketan lagundu zuen.

Esmalteen gaineko hedapen jardueren programa

Kultura, Kirol eta Turismo Departamentuari Nafarroako kulturaren ondarea babesteko, kontserbatzeko eta zaharberritzeko misioa esleitu zaio, baita ezagutzera emango duten ekintzak eta programak sustatzeko ere, bere zaintza bermatzeko kontserbazio, azterketa eta analisirako esku-hartzeen dibulgazio didaktikoa errazte aldera.

Ahalik eta kanal guztiekin kontatuz kultura ondarearen esparru guztietan eginiko babes eta kontserbaziorako premiazko zeregin honen hedapena, garapen eta balio sozialerako baliabide baliotsu bat gertatzen da. Argitalpen honek, ezohiko enbaxadore bat izan nahi luke Nafarroako ondare historikoa barreiatzerakoan, eta nazioarteko erreferente bat ere bai, erdi aroko artearen historia orokorra eta esmalteak bereziki ikertzeko orduan. Baina horrez gainera, erromaniko eta esmaltegintza zaleak diren pertsona adituei gorarazteko ahalmena izan lezake bere edukia zaintzen duen, aurkezpen berezi bat eta ilustrazio oso erakargarriak dakartzan liburu honekin. Nabarmentzekoa da edizio honen garapenerako Kultura Zuzendaritza Nagusiko argitalpenen taldeak izandako dedikazioa. Liburu hau, zeinen 400 ale argitaratu diren, jendearentzat eskuragarri dago 32 euroko prezioarekin.

Ondare Historikotik, Nafarroako esmalteen hedapena sustatzera bideratutako laguntza-programa bat elaboratu da, asmoa izanik ezohiko kalitateko arte obra hauek ezagutzera ematea, zeren zoritxarrez anonimatuan egon ohi dira jende gehienentzat. Testuinguru honetan, "Urrea, hondarra eta sua: Nafarroako esmalteak" erakusketa inauguratzen da, zeinek erdi aroko esmaltegintzako piezen bilduma bikain bat jarriko duen ikusgai. Eta erakusketa liluragarri hau jendearentzat zabalik egongo da Nafarroako Errege Artxibo eta Artxibo Orokorraren egoitzan gaurtik hasita urriaren 22ra arte.

Horrez gain, jardunaldi tekniko bat programatu da zeinek, izenburu berdinarekin, erdi aroko esmalteen arloko nazioarteko adituak bilduko dituen irailaren 29an, Ondarearen Europako Jardunaldien baitan. Ekitaldi sorta honekin amaitzeko, bisita gidatua egingo da Aralarko Santutegira, irailaren 30eko 12:00etan, argitalpen honen autore nagusiaren eskutik.