Nafarroako Gobernuko Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako Departamentuak, Memoriaren Nafarroako Institutuaren eta Memoriaren eta Bizikidetzaren Zuzendaritza Nagusiaren bitartez, Emakumea eta Memoria erakusketa birtuala aurkeztu du gaur, Oroibidea artxibo digitalean eskuragarri dagoena. Proiektu honek herritarrei eta, bereziki, belaunaldi gazteenei hurbildu nahi die XX. mendeko lehen hereneko Nafarroako gizartean emakumeek izandako papera, 1936ko kolpe militarraren ondoren sortutako izuak bat-batean eten zuena. Zentzu horretan, Emakumea eta Oroimena emakume errepresaliatuen eta erresistenteen memoriaren ataria izan nahi du, dagoeneko argitaratuta dauden eta etorkizunean lantzen diren proiektuak jasoko dituena.

Nafarroako emakumeen historian aditua den Gemma Piérola Narvarte historialariari eskatutako txosten batean oinarrituta, erakusketa hiru ardatz nagusiren inguruan egituratzen da: Erreibindikazioa, non emakumeek gizarte kontserbadore batean duten espazioaren aldeko borroka jorratzen den; Errepresioa, non 1936ko kolpe militarraren ondoren emakumeen aurkako indarkeria mota desberdinak aztertzen diren; eta Erresistentzia(k), non, biktima izatetik haratago, emakume askok terrorearen eta diktaduraren aurkako erresistentzia izan zutela azpimarratzen den.

Erreibindikazioa atalean, XX. mendearen hasieratik emakumeek esparru profesionalean protagonismoa bilatzeko egindako urratsak (nahiz eta herri-klaseetako emakumeek etxetik kanpo lan egin izan zuten beti), esparru politikoan emakumeek egin zituzten lehen urratsak, batez ere errepublikaren garaian; eta arlo intelektualean ere emandakoak azaltzen dira. 

Errepresioari buruzko atalean, emakumeak ere matxinatuen garbiketa politikoaren helburu izan zirela gogorarazten da. Baita ere, emakumeen aurkako indarkeria espezifikoa jasan zutela emakume izateagatik, eta azken hamarkadetan aurrera eginiko bidearen urraketa pairatu zutela, berriz ere etxera eramaten zituen ordena tradizionalera itzulita. 

Azkenik, Erresistentzia(k) atalean, oso ezagunak ez diren zenbait errealitateren berri ematen da: emakumeek gerran zein diktaduran sortutako elkartasun-sareetan parte hartzea, ihes egin nahi zutenei muga zeharkatzen laguntzeko; eremu leialean matxinatuen aurka borrokatu ziren emakume nafarrak; errepresioaren eragina mugatzen saiatzeko eguneroko erresistentziak; eta emakumeek memoriaren aldarrikapenean betetzen duten rola, Trantsizioko deshobiratze goiztiarrei arreta berezia jarriz. 

Online erakusketak

Arlo bakoitzean, gai horien inguruan Oroibidea atarian dauden material dokumentalen, grafikoen, ikus-entzunezkoen eta erakusketen lagin bat zerrendatzen da. Material horien artean, Memoriaren Nafarroako Institutuaren aurreko erakusketa birtualak daude, hala nola Uriz Pi ahizpei eskainitakoak, Deshobiratze goiztiarrak edo memoriarekin lotutako emakumeen erretratuak. Halaber, eskuragarri dagoen bibliografia aipatzen da, Gemma Piérolaren txosten osoa barne, erakusketaren orrialde nagusitik eskuragarri dagoena. Era berean, posible da 1936ko uztailetik aurrera matxinatuen indarkeria jasan zuten emakumeen zerrenda eta Oroibideko fitxak eskuratzea. 

Emakumea eta Memoria proiektu ireki gisa sortu da, eta bere bokazioa hazten jarraitzea da, dokumentu-funtsen eta harekin lotura duten material berrien ekarpenekin. Horrela, 2026rako, Carmen Húder eta María Luisa Elioren inguruko bi erakusketa birtual argitaratuko dira, erbestea ezagutu zuten bi intelektual nafar bikainak, esperientzia horrek baldintzatu zituenak. Alde horretatik, Memoriaren Nafarroako Institutuak dei egiten die gai horri eta antzeko beste gai batzuei buruzko funts interesgarriak dituzten pertsonei Institutuarekin harremanetan jartzeko inm@navarra.es helbide elektronikoaren bidez.