Nafarroako Gobernuak aitortu egin ditu, Buchenwald-eko (Alemania) kontzentrazio-esparruaren memorialean, XX. mendeko berrogeiko hamarkadan nazien kontzentrazio-esparruren batean giltzapetu zituzten 60 nafar inguru, horietatik hamar inguruk eremu honetan jasan zuten egoera hori. Lehendakariorde eta Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako kontseilari Ana Ollo izan da Nafarroako Gobernuaren ordezkaritzaren buru. Martzillako IES Marqués de Villena-ko eta Iruñeko Iturrama BHIko gazteek lagunduta, bi pago landatu dituzte "1000 Buchen" ("1.000 pago") proiektuaren barruan, Buchenwalden bertan eta beste kontzentrazio-esparru batzuetan deportatutako guztien oroimenez. Nafarroako Gobernuaren izenean plaka instituzional bat ere jarri da haien oroimenez.

Plaka hori jartzea, bere garaian Frantziako Gurseko esparruaren Memorialean egin zen bezala, Nafarroako Gobernuaren eta elkarte memorialisten legezko konpromisoaren parte da. Ollo lehendakariordea Ernest Urtasun Kultura ministroarekin batera izan da, Jorge Sempruni buruzko erakusketa baten irekiera ekitaldian, Weimarren, kontzentrazio-esparrua dagoen udalerrian, eta igande honetan ekitaldi bat egin da ere eremu berean, deportatu errepublikano guztien oroimenez.

Nafarroako ordezkaritza instituzionalaren buru Ana Ollo lehendakariordea eta José Miguel Gastón Nafarroako Memoriaren Institutuko zuzendaria izan dira. Ollo lehendakariordeak Nafarroako Gobernuaren konpromiso instituzionala eta diktaduren eta gerren ondorioz gertatutako guztiaren ezagutzan eta hedapenean gazteek duten inplikazioaren garrantzia azpimarratu du ekitaldi honetan.

"Memoria ez da iraganeko kontua, etorkizunekoa baizik. Horregatik, oso garrantzitsua da zuen parte-hartzea, beti gogoan izan eta zabaldu ahal izateko. Are gehiago, oroimen ezari desinformazioa gehitzen ari zaion une batean, gezurrak ez direnean, gure Europa nazismoak egindakoak bezalako gertaera basatien eszenatokia izan baitzen, gaur gogoratu ditugunak. Beste ekintza itxaropentsu batzuk ere ahaztu gabe, hala nola egungo Europar Batasunaren jatorria, II. Mundu Gerrako esperientzia gogorraren ondoren herrialde askok izan zuten ikusmirari esker. Horregatik beti esan dugu, faxismo berrien aurrean, Europa gehiago, Memoria gehiago eta demokrazia gehiago", azpimarratu du Ollok ekitaldian.

Bereziki hunkigarria izan zen atzo Nafarroako Gobernuko ordezkariekin batera kontzentrazio-esparrurantz doan bidean bi zuhaitz landatu zituzten gazteen esku-hartzea. Ondoko mezua duen oroitzapenezko plaka bat jarri zuten hainbat hizkuntzatan: "Buchenwaldeko kontzentrazio-esparruko biktimen, heriotzaren martxen eta desgaitasuna duten pertsonen hilketen monumentu bizia. 2025eko apirilaren 5ean, Nafarroako Gobernuak zuhaitz hori landatu zuen Buchenwaldeko kontzentrazio-esparruan eta nazien beste kontzentrazio-esparru batzuetan preso egon ziren Nafarroako 60 pertsonen omenez". Gazteek – askatasunaren eta demokraziaren aldeko eta faxismoen eta gorrotoaren diskurtsoen aurkako manifestua irakurri dute – "Jorge Semprún, vida europea en el siglo XX" erakusketa ere bisitatu dute.

Ekimen hau Buchenwald-eko Memorialeko "1000 Buchen" ("1.000 pago") proiektuaren barruan kokatzen da, kontzentrazio-esparru honetara deportatutako pertsonen oroimenez zuhaitzak landatzeko kanpaina. Proiektu hori 1999an garatzen hasi zen, eta ordutik aurrera, gatibu zeuden pertsonek landa aldera egiten zuten bide zaharrean zehar landatu dituzte zuhaitzak. Ollo lehendakariordeak nabarmendu zuenez, ibilbidea "oroimen biziaren bide bihurtu da, bere bizitza arriskuan zegoela, askatasunaren, berdintasunaren eta justizia sozialaren alde borroka egin zuetenen memoria, lehenik frankismoaren aurrean, eta gero nazismoaren aurrean". 

Igandeko ekitaldi ofizialean parte hartu da Kultura Ministerioarekin batera

Gogoratu behar da Nafarroarekin lotura izandako 60 pertsona inguru giltzapetu zituztela nazien kontzentrazio-esparruren batean XX. mendeko berrogeiko hamarkadan, eta horietatik hamar inguruk egoera hori jasan zutela Weimarretik gertu dagoen Buchenwaldeko esparruan. Hiri sinboliko horrek hainbat ekitaldi hartu ditu asteburu honetan, hala nola Ernest Urtasun Kultura ministroak parte hartu duen erakusketa baten inaugurazioa, Jorge Semprun zinemagile, idazle eta esparru horretan egon zen Espainiako Kultura ministro ohiaren omenez.

Ana Ollo lehendakariordeak bat egin du Urtasunekin Weimarren egin diren oroitzapenezko ekitaldietan: Jorge Sempruni buruzko aipatutako erakusketaren inaugurazioan, Wiemarko Udalak gaur goizetik hartzen duena; eta deportatu errepublikarrei egindako omenaldian, Weimarko Kongresu Jauregian eta Buchenwaldeko Memorialean izandakoa. Ekitaldi horretan, Ollo lehendakariordeak Maria Kaprtetz Kataluniako Generalitateak Alemanian duen ordezkariarekin eta Enric Garriga Amical de Buchenwald elkarteko presidentearekin batera parte hartu du.

Ekitaldi hauek nazien kontzentrazio-esparruen askapenaren 80. urteurrenean kokatzen dira. Testuinguru horretan, Foru Gobernuko Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako Departamentuak, Kultura Ministerioarekin eta Buchenwaldeko Amikalarekin lankidetzan, bost autonomia-erkidegotako (Katalunia, Madril, Euskadi, Valentzia eta Nafarroa) ikastetxeen bisita antolatu du, ekitaldi-programa zabal batekin. Nafarroako ikastetxeak Martzillako IES Marqués de Villena eta Iruñeko Iturrama BHI izan dira. Ikastetxe hauek Memoria eta Bizikidetzako Zuzendaritza Nagusiaren Memoriaren Nafarroako Institutuak bultzatzen duen 'Memoria duten Eskolak' programa lantzen urteak daramatzate.

Aurten, zentro horietan eta beste batzuetan, nazien kontzentrazio-esparruen askapenaren 80. urteurrena dela eta, leku horietan espainiarren presentziari lotutako hezkuntza-jarduerak eta -proiektuak garatzen ari dira. Ekimen horri esker, erregimen autoritario eta bortitzek biztanleria zibilean eragin zituzten ondorioak azter daitezke. Horren aurrean, programak giza eskubideen eta bizikidetzaren defentsa irmoaren aldeko apustua egiten du, biktimen memoria orainaldian gogoratzean oinarrituta.

Nafarroako gazteek, Weimar eta Erfurt herriak ezagutzeaz gain, Buchenwald-eko kontzentrazio-esparruaren memoriala bisitatu dute. Bertan, bertatik igaro ziren 600 espainiar baino gehiagori omenaldia egin zaie, tartean hamar bat nafarri, eta horiei beste 50 gehitu behar zaizkie, nazien beste kontzentrazio- eta sarraski-zentroetan izandakoak. Testuinguru biktimologiko horren ikuspegi zabalagoa izateko, Oroibidea ataria kontsulta daiteke, eguneratzeak egiteko zabalik jarraitzen duena.

Memoriaren politika publikoak, deportazioarekin batera

Nafarroako Gobernuak, Memoriaren Nafarroako Institutuaren bitartez, memoriaren politika publiko zabala eta integrala garatzen ari da, hezkuntza arloa eta erbestearen eta nazien kontzentrazio-esparruen drama pairatu zuten nafarrak aitortzeko eta erreparatzeko konpromisoa barne hartzen dituena. Ildo horretan, Oroibidean jada dauden nazien kontzentrazio-esparruetara deportatutako nafarren erroldan dokumentazio berria sartzeko lanean jarraitzen da, baita beste argitalpen batzuetan ere.

Buchenwalden kasuan, zerrenda Nafarroarekin zerikusia duten hamar pertsonak osatzen dute. Zehazki, Arantzako Guillermo Alzuri Larrechea; Irungo José Alzuri Larrechea; Alloko Tomás Irurzun Alcaide; Berako Eugenio Alli Ferrero; Jaurrietako Valentín Arrese Cruchaga; Itxassouko (Pirinio Atlantikoak) Agustin Lissarrague; Etxalarko Luis Anglade; Erriberriko Lucio Gabari Espinal; Zangozako Vicente Moriones Belzunegui; eta A Coruñako José Rubio Delgado dira. Azken hau Nafarroan karabineroa izan zen (II. Errepublikarekiko leiala izan zen kidegoa). Hain zuzen ere, haren semea, Joan Rubio, izan zen atzo, larunbata, Nafarroaren, Kataluniaren eta Buchenwalden arteko harremana burutuz pagoen landaketaren inguruan egindako ekitaldian parte hartu zuenetako bat. Egun hauetan, Foru Komunitateko ikasleek jarduerak partekatu dituzte Gironellatik etorritako ikasleekin, José Rubio erbesteratu ondoren itzuli zen herriko gazteekin, bere omenez ere zuhaitza landatu zutenak.