75 urteko historia

Vianako Printzea Instituzioa Nafarroako Foru Aldundiak sortu zuen 1940an bere kultur kudeaketako organo modura, honako helburu honekin: ondare artistikoa zaharberritu, gorde eta zaintzea, bere historiaren, zuzenbidearen, ohituren eta abarren ikerketa sustatzea, eta kultura zabaltzea argitalpen, liburutegi, artxibo, museo eta kultur jarduerekin.

Vianako printzerri izena hartu zuen, 1423an Nafarroako Karlos III. Noblea erregeak sortuta bere bilobarentzat, Carlos de Trastámara y Evreux (1421-1461), Nafarroako kultur historian gizon ospetsua zena.

Sortu zenetik, proiektu garrantzitsu asko egia bihurtu dira: monumentuak zaharberritzea, museoak, artxibo historikoak, arte eszeniko eta plastikoak sustatzea, eta kultura zabaltzea argitalpen nahiz liburutegien bidez; horrek guztiak Nafarrako gizarteak aurrera egiten eta bertako ongizatean "modu erabakigarrian" lagundu du, erakusketan ikusten den moduan.

Jarduera nagusiak

Nafarroako ondare historiko-artistikoa babestu eta zaintzea instituzioaren lehentasunezko zeregina izan da hasieratik. Haren lehen bi hamarraldietan, monumentu izendatutako eraikinetan oinarritu zen; esaterako: Tuterako eta Iruñeko katedralak, Erriberiko Errege Jauregia eta Leyre eta Irantzuko monasterioak.

Gainera, ondare dokumentala zaintzeaz arduratzen da Nafarrako Errge Artxibo Orokorraren bidez; hark Nafarroako Historia eta hurbileko lurraldeen historia aztertzen diren agiriak zaintzen dira, Erdi Aroko erreinutik (Txanzilleria, Errege Ogasuna, Epaitegiak, Protokoloak...) eta Erregeordetzatik hasi eta gaur arte.

Bestalde, Nafarroako Liburutegi Publikoen Sistema kudeatzen du, Foru Aldundiak 1960. urtean sortutakoa. Gaur egun, Mendebaldekako egoitza nagusiak (Iruña) eta 84 udalerritan banatutako 92 liburutegik osatzen dute; haiek guztiek 2,2 milioi liburuk, aldizkarik eta abarrek osatutako funtsa eskaintzen dute. 2,3 milioi pertsona inguru izan zen azken urtean liburutegietan

Haren beste jardueretako bat Nafarroako pieza artistiko eta historikoak bildu eta zaintzea da. Horrek hiru museo propio sortzea ekarri du: Nafarroako museoa (1956), "Julio Caro Baroja" Nafarroako Etnologia museoa (1994) eta Karlismoaren museoa (2011). Gainera, 2003an Jorge Oteiza museoa zabaldu zen eskultore gipuzkoarrak Nafarroako herriari bere obra dohaintzan eman ondoren.

Kultur ekintzaren alorrean, Vianako Printzea Instituzioak ospe handiko ekitaldiak antolatzen ditu, adibidez. Erriberriko Antzerki Klasikoaren Jaialdia, Nafarroako Antzinako Musika Astea, Cultur programa, Organoko Musika Zikloa edo Punto de Vista Zinema Dokumentalaren Nazioarteko Jaialdia.

Gainera, lankidetza artistiko eta kulturaleko programak bultzatzen ditu eta, haiei esker, musika, antzerki, dantza, arte plastiko, argazki eta abarren 770 ekintza egiten dira 40 entitateren eskutik; ikurrak diren erakunde artistikoak babesten ditu, esaterako: Iruñeko Orfeoia, Nafarroako Orkestra Sinfonikoa eta Nafarroako Antzokien Sarea; eta arte plastikoetako nahiz alor eszeniko eta musikaleko proiektuetarako laguntzak ematen ditu.

Halaber, beste erakunde publiko batzuekin koordinatuta, 1982. urtetik hogeita hamar kultur etxe sortu dira eta beste hamar espazio soziokultural; haiei lau gune eszeniko berezi gehitu behar zaizkie: Baluarte, Gayarre antzokia (Iruña), Gaztambide antzokia (Tutera) eta Barañaingo auditoriuma. Hala, Nafarroako biztanleen % 80k kultur ekintzak ikus ditzake bere udalerrian edo handik gertu.

Kultura zabaltzeko beste tresnetako bat argitalpenak izan dira. Bere 75 urteko historian, instituzioak ehunka monografía argitaratu ditu historia, arte, arkeologia, etnografia, hizkuntzalaritza eta abarrei iuruz. Obra garrantzitsuenetako bat Nafarroako Monumentuen Katalogoa izan da; bederatzi liburukitan argitaratu da, 10.000 orrialde baino gehiago ditu eta 9.000 ilustraziotik gora.

Gainera, Foru Komunitatetik pasatzean Donejakue bideko hainbat monumentu eta elementu zaharberritu ditu, eta bide horretako kultur, gizarte, turismo eta kiroletako jarduera sustatu. Nafarroako bide hori urtero mundu guztiko 80.000 erromesek erabiltzen dute.

Gogora ekarri behar da, azkenik, 1990ean, instituzioak 50 urte bete zituenean, Nafarroako Gobernuak Kulturaren Vianako Printzea Saria sortu zuela kultura-arloko pertsona eta talde ezagunen ibilbidea saritu eta aitortzeko. Harrezkero, Nafarroari lotutako arte plastiko, arkitektura, musika, literatura, arte eszeniko, ikerketa eta abarretako pertsona ospetsuek sari hori jaso dute