2024ko azaroaren 5a

Nafarroa uholdeetara egokitu da prebentzioaren, teknologiaren eta obra hidraulikoen bidez

Foru Komunitateko 50 bat udalerrik plan espezifikoak dituzte dagoeneko uholde-euriteei, uholdeei eta ibai-ibilguen gainezkatzeei aurre egiteko
2018an Ebro ibaiak gainezka egin du
2018an Ebro ibaiak gainezka egin du  Deskargatu irudia Irudi galeria

Joan den asteartean, urriaren 29an, Valentziako Erkidegoan uholde izugarriak izan ziren, eta ordubetean metro koadroko 179 litro prezipitazio historiko erregistratu ziren Turisko estazio meteorologikoan. Hori dela eta, zalantzan jarri behar da Nafarroa nola prestatzen ari den horrelako muturreko gertakarien aurrean, klima-aldaketarekin maiztasun eta larritasun handiagoarekin. Nafarroako errekor historikoak ez dira joan den astean Levanten izandako mailetara iristen, baina euri asko egin du eta, lehenago edo geroago, antzeko prezipitazioak edo handiagoak izango dira berriro.

Adibidez, duela hilabete eskas, joan den irailaren 21ean, bat-bateko ekaitz handi batek metro koadroko 150 litro inguru bota zituen Ultzamako haranean, eta ordubetean 64 litro metro koadroko erregistratu ziren. AEMET Meteorologia Agentziaren arabera, ordubete baino gutxiagoan metro koadroko 60 litro euri baino gehiago egiten duenean –Ultzaman bikoitza baino gehiago egin zuen, eta Valentzian, hirukoitza- euri jasak izaten dira, prezipitazioen mailarik handiena. Auza eta Eltzaburu (Ultzamako Udala) herrietako bizilagunek ia ezin izan zuten ezer egin; errekako urak gainezka egin zuen eta metro bateko altuerara iritsi zen euren etxeetan sartuz. Ez zuten gogoratzen azken 45 urteetan haran honetan hain muturreko euria egin zuenik. 

Foru Komunitateko estazio meteorologikoek hamar euri-jasa baino ez dituzte erregistratu balio horretatik gora 1970etik. Eta gehienak (10etik 7) azken hamarkada honetan gertatu dira, 2011tik gaur arte. Eta are gogorrago azken bost urteetan: aurtengo otsailean eta irailean; 2021eko abenduaren 9ko ekaitzek (200 l/m2 baino gehiago bi egunetan) uholdeak eragin zituzten Iruñerrian, Arga ibairako inoiz erregistratu den emari handienarekin; edo beste bi gertakarik, 2019an, uztailean eta abenduan, Tafalla aldeko uholdeak eta Cidacos ibaiaren ibilbidea eragin zituztenak, ondoriozko bi hildakoren emaitza tragikoarekin.

AEMETek azken 50 urteotan zehar Nafarroan bildutako datuen bilakaerak agerian uzten du aldaketa klimatikoa uraren zikloa aldatzen ari dela eta Nafarroako lurraldean sarriago gertatzen direla muturreko euriteak. Hain zuzen ere, ibai-uholdeak dira Foru Komunitateari eragiten dioten arrisku natural nagusietako bat. 

Klima-aldaketara egokitzeko aurre egin beharreko erronkarik garrantzitsuenetako bat. NBEren datuen arabera, 2000. urteaz geroztik, uholdeekin lotutako hondamendiek % 134 egin dute gora planeta osoan, aurreko bi hamarkadekin alderatuta. Nafarroako Gobernua, arazo horretaz jabetuta, urteak daramatza lurraldea eta bertan bizi diren pertsonak babesteko hainbat esparrutan lanean. 

Landa Garapen eta Ingurumen Departamentuak, bere Klima Aldaketaren Bulego berriaren bidez, 5 milioi euroko laguntza eta dirulaguntza programa bat jarri du abian aurten, toki entitateentzat, pertsona fisikoentzat edo erakunde pribatuentzat, Foru Komunitateko udalerri guztietan uholdeen arriskuak egokitzeko eta prebenitzeko jarduerak egiteko, bai eta foru titulartasuneko 18 zubitan esku hartzeko ere.
Prebentzio-, egokitze- eta planifikazio-inbertsioak

Deialdi berritzaile horretaz gain, Ingurumen Zuzendaritza Nagusiak arestian uholde-arriskua kudeatzeko tokiko planak egin zituen Nafarroako 48 udalerritan, eta, klima-aldaketara egokitzeko LIFE NAdapta Europako proiektuaren bidez (www.lifenadapta.navarra.es), alerta goiztiarren sistema digital bat ere garatu du uholdeak aurreratzeko eta lurraldeko hainbat tokitan 28 neurketa-estazio instalatzeko, ibaien emaria denbora errealean ebaluatzeko. 

Landa Garapen eta Ingurumen kontseilari Jose Mari Aierdik askotan nabarmendu duenez, “Nafarroako Gobernuak muturreko klimari aurre egiteko asmoa hartu du, ez soilik uholdeak gertatu ondoren kalteak aritzeko adabakiekin edo laguntzekin, baizik eta uholdeei aurrea hartzeko, arriskuak murrizteko eta ingurumen-integraziorako ikuspegiarekin planifikatutako prebentziozko inbertsioekin”.

Egia da, batzuetan, errealitateak aurreikuspen guztiak gainditzen dituela, 2019ko uztailean Tafallan izandako uholdeen kasuan bezala: Izco mendilerroan bat-batean sortu zen ekaitzak hirukoiztu egin zuen bere intentsitatea, zeuden aurreikuspen eta adierazle guztiekin alderatuta. Metro koadroko 158,9 litro baino gehiago bildu ziren ordubete baino gutxiagoan Guetádarreko estazio meteorologikoan eta 95,7 l/m2 Tafallan. Baina, oro har, uholdeen ondorioei aurrea har dakieke ibai-eremuaren antolamendu arduratsuaren, alerta goiztiarreko sistemen eta tokiko populazioen jarduketa-, prebentzio- eta erresilientzia-planen bitartez. 

Nafarroan, 50 udalerrik derrigorrez dute uholdeei aurre egiteko euren prebentzio-plana, udalerri bakoitzaren berezko ezaugarrietarako (geografiaren, antolamenduaren edo hirigintzaren arabera) sortutako jarduera-protokoloa. Gaur egun, jadanik 48 udalek egin eta onartu dute plana. Plan horietako asko nahitaezkoak dira Ebroko eta Kantauriko Konfederazio Hidrografikoek Uholde Arrisku Handiko Eremu gisa identifikatu dituzten herrietan, uholde historikoen eta hiriguneetan izan daitezkeen eraginen arabera.

Planaren helburu nagusia da herritarrei babes-maila egokia ematea eta sor daitezkeen kalte materialak eta pertsonalak murriztea. Behin teknikariek eta tokiko agintariek planak adostu dituztenean, Nafarroako Gobernuko Babes Zibileko Zerbitzura bidaltzen dituzte, berrikusi eta homologa ditzaten.

Tokiko inplikazioarekin prebenitzea eta ohartaraztea

48 udalerri horiek euren larrialdi-plan espezifikoa izatea aurrerapauso handia da prebentzioari dagokionez. Duela hamarkada bat, Nafarroako lauzpabost udalerrik baino ez zuten plan horiekin kontatzen. Bultzada hori posible izan da 2018an burutu zen Nafarroako Foru Komunitateko Larrialdi Plan Bereziaren eguneratzeagatik —erkidego osoko jarduketak arautzen dituena— eta Ingurumeneko Zuzendaritza Nagusiak buru duen LIFE-IP NAdapta-CC klima-aldaketara egokitzeko proiektuak ahalbidetu zuen bultzadagatik.

“Udal arduradunak oso modu aktiboan inplikatzen ari dira udal planen idazketan, mantentzean eta eguneratzean; ezohiko larritasuneko ekitaldiak, esaterako Tafallan eta Erriberrin 2019an gertatutakoak, eta 2021ean San Adrianen eta Burlatan gertatutakoak bezalako afekzio larriko egoerek, kezka nabarmena sortu dute Nafarroako tokiko agintariengan”, azaldu du Luis Sanz, GAN-NIK sozietate publikoko zuzendari teknikoak .

Toki-eremuan, udal-larrialdietarako plan horiek idatzi ondoren, Foru Erkidegoko 22 udalek, gainera, abisuen tresna digital bat ekartzea onartu dute, denbora errealean eta berariaz euren udalerrirako informazioa emateko. Tresna horietako bat URA da, Tafallako Udalarentzat garatua, arreta berezia jarriz erregistratutako euriaren atalase-balioak eta bere eremuko ibaien emari zirkulatzailea definitzerakoan. Kasu honetan, zehazki, lau euri-neurgailu daude Cidacos ibaiaren goialdean eta erdiko tartean, eta datuak 10 minutuero eguneratzen dira.

“Tresna informatiko bat da, udalei uholde-gertaera baten kudeaketa errazten diena, jarraitu beharreko urratsak adieraziz dagoen larrialdi-mailaren arabera, eta bizilagunei alerta-mezuak bidaliz, larrialdiaren egoeraren berri izan dezaten eta euren autobabesa hobetzeko aukera izan dezaten”, zehaztu du Ana Castiella, GAN-NIKeko Uraren Arloko teknikariak.

App-ak, adimen artifiziala eta berrikuntza

Oraintsuago, eta halaber LIFE NAdapta proiektuaren bitartez, plataforma digital berritzaile bat garatu da Nafarroako Gobernuarentzat, balizko uholde-gertakarien ikuspegi orokor bat ematen duena bisore kartografiko baten bidez, denbora errealean 170 estazio plubiometriko baino gehiagori buruzko informazioa eta ibaietan instalatutako 70 emari-estazio zirkulatzaileren datuak bilduz. Datu hauek, Nafarroako Gobernuaren neurketa-sareetatik ez ezik, AEMETetik, Ebroko Konfederazio Hidrografikotik eta Gipuzkoako eta Arabako diputazio mugakideetatik ere badatoz. 

Funtzionalitate konplexu hauek eta beste batzuek aurreabisu-denbora luzeagoa ematen diote Nafarroako Gobernuari. Klima-aldaketari buruzko Gobernu arteko Adituen Taldearen (IPCC) datuen arabera, klima-larrialdiari buruzko ezagutza ebaluatzeaz arduratzen den nazioarteko organo nagusia da, eta uholdeetarako eta urarekin lotutako beste arrisku batzuetarako alerta goiztiarreko sistema horiek egindako inbertsioa baino hamar aldiz itzulera handiagoa ematen dute, eta hondamendien arriskua nabarmen murriztu dezakete: ekaitz baten etorrerari buruzko 24 ordu lehenagoko alertak % 30 murriztu dezake ondoriozko kaltea.

 “Urte batzuen buruan, larrialdien kudeaketaren ikuspegi erreaktibo batetik kontzeptu integratzaileago eta proaktiboago baterantz eboluzionatu du babes zibilak; larrialdiei erantzuteko baliabideak mobilizatzetik biztanleriari informazioa emateko ekintzekin zikloa osatzera, arriskuen ezagutza hobetzera, alerta-komunikazioetara eta udalerriak euren eskumenekoak diren babes zibileko zereginetan inplikatzera igaro da”, zehaztu du Pablo Cabañas Nafarroako Gobernuko Babes Zibileko eta Larrialdietako Zerbitzuko teknikariak.

 “Gaur egun, eraikuntza neurriek ez ezik, kudeaketa arloarekin lotura handiagoa duten neurriek ere garrantzia hartzen dute; uholdeak bat-bateko fenomeno saihestezin eta errepikakor gisa hartzen dituztenek”, azaldu du Arantxa Ursúa Nafarroako Gobernuko Klima Aldaketaren Bulegoko teknikariak. “Jarduteko modu berriek ibai-espaziorako lursail, meandro eta alubioi-lautada batzuk berreskuratzea dakarte, gaur egun beste erabilera batzuen eraginez degradatuta eta okupatuta daudenak, edo horien antzeko oztopoak kentzea”, gaineratu du.

Esku hartzen den eremuak lehenesteari dagokionez, Ebro ibaiaren erdiko tarteak ur-goraldiak izaten ditu maiz, eta horrek lur-eremu handiak hartzen ditu, haranaren malda txikia dela eta. Horrela, 2025ean jazo ziren uholde larrien ondoren, orduko Nekazaritza eta Ingurumen Ministerioak, Ebroko Konfederazio Hidrografikoak eta Errioxa, Aragoi eta Nafarroako erkidegoek Ebro Resilience Estrategia abian jartzea erabaki zuten, biztanleriak gertakari horiei erantzuteko duen gaitasuna hobetzea helburu duen plana. “Helburua da jarduera ekonomikoak eta biztanle-guneak kontserbazio-egoera onean dagoen Ebro ibaiarekin batera bizi daitezen lortzea, ezinbesteko ur-goraldiek kalte nabarmenik eragin gabe”, adierazi du Arantxa Ursuak.